تأملی در بیانی به غایت نادرست از جناب دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی
جناب دکتر ابراهیمی دینانی در اظهاراتی احساسی با بیان مطالبی درباره ایران باستان، زادگاه اصلی فلسفه و تاثیر پذیری افلاطون از حکمت ایرانی می‌گوید:
«حدیث جعل می‌کنیم و می‌گوییم؛ “الاسلام یجب ما قبله” قبل از اسلام هیچ خبری نبوده، نخیر خیلی خبر بوده. ما کوروش داریم.»
این بیان نادرست از جناب دکتر دینانی در باره حدیث نبوی مشهور بین شیعه و سنی واقعا جای تعجب دارد…!
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در حدیثی که مشهور به حدیث جب است می‌گوید: «إِنَّ الإِسْلامَ یَجُبُّ ما قَبْلَه؛ ایمان آوردن به اسلام، گناهان قبل از اسلام آوردن شخص را بی‌اثر می‌کند.» [۱]
ظاهرا جناب دکتر دینانی معنای این حدیث شریف و قاعده مهم فقهی جب را که از این حدیث مشهور گرفته شده است فراموش و در نتیجه، تعبیری نادرست ارائه کرده اند!
قاعده جب، از جمله قواعد مهم فقهی است که مورد اتفاق فقهای اسلامی است. این قاعده هم در حقوق کیفری مورد استناد قرار می‌گیرد و هم در حقوق مدنی. بر اساس این قاعده، لغزش‌ها و خطاهای افراد با پذیرش اسلام مورد چشم‌پوشی قرار می‌گیرد. قاعدۀ جب، مورد قبول تمامى فقهاى اسلام از مذاهب مختلف است و در موارد فراوان، چه در حقوق جزاى اسلامى و چه در حقوق مدنى، بدان استناد کرده‌اند.
در موارد متعددی از ناحیۀ اهل سنت و از ناحیۀ شیعه، از پیغمبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است که فرموده اند: «ان الاسلام یجب ما قبله.» همان‌طور که عرض شد قاعده فقهی مهم جب نیز از این حدیث مشهور گرفته شده است.
در لسان العرب «جبّ جبّاً»، به القطع معنا شده، یعنی بریدن و آمده است: ومنه الحدیث: إِنَّ الإِسْلامَ یَجُبُّ ما قَبْلَه والتَّوبه تَجُبُّ ما قَبْلَها. أَی یَقْطَعانِ ویَمْحُوانِ ما کانَ قَبْلَهما من الکُفْر والـمَعاصِی والذُّنُوبِ [۲]؛ اسلام ما قبل خود را قطع می کند، یعنی کفر و گناهان ماقبل خود را قطع می کند و محو می نماید. مقاییس اللغه ذیل واژه الجبّ نوشته: «أحدهما القَطْع، والثّانی تجمُّع الشیء»، جبّ دو معنا دارد یکی بریدن دیگری جمع کردن چیزی [۳]. المعجم الوسیط «جبّ» را قَطَعَ ترجمه نموده است[۴]. جبّ در اصطلاح، یکی از قواعد فقهی و به معنی از بین بردن و محو کردن می باشد.
مقدار دلالت و موارد تطبیق قاعده جب
در خصوص دلالت قاعده مى‌توان احتمالات متعددى را ذکر کرد. براى مثال آیا قاعدۀ جب در برگیرندۀ حق اللّه و حق‌الناس است و حتى دیون و ضمانات را هم در بر مى‌گیرد و یا قصاص و دیات و … را؟ به‌طور خلاصه مى‌گوییم مفهوم عرفى قاعدۀ “الاسلام یجب ما قبله” چنین دلالت دارد که هر فعل یا ترک فعل و اعتقاد یا عدم اعتقاد و هر قولى که در جاهلیت بر آن عقوبت و اثرى مترتب نبوده است، اگر در اسلام داراى آثار و کیفر است مشمول قاعده خواهد بود و با اسلام آوردن، همۀ جرایمى که در حال کفر صورت گرفته است، کأن لم یکن محسوب مى‌شود و قهرا اثرى بر آن مترتب نخواهد بود. بنابراین، اگر فردى در زمان کفر، مرتکب زنا و سرقت و قتل شود، عموم قاعدۀ جب شامل این موارد خواهد بود و حدى جارى نخواهد شد. براساس مفاد حدیث جب مى‌توان گفت که حقوق اللّه مطلقا اعم از واجبات بدنی و مالی یا مرکب از همدیگر مشمول قاعده است و اسلام همۀ جرایمى را که موضوع حد است و در زمان کفر صورت گرفته است هدم و بلااثر مى‌کند.
نکته‌اى که ذکر آن بایسته است این است که قاعدۀ جب یک حکم امتنانى است و به‌منظور تشویق و تحریض کفار در گرایش به‌اسلام و هراس نداشتن از گذشتۀ آن‌ها جارى شده و معمولا از موضع اقتدار اعمال شده است. اما این قاعده، شامل حق‌الناس نمی‌شود و اگر کافری در زمان کفر، حق‌الناسی بر گردن دارد باید آن را جبران کند.
از آنچه که مذکور افتاد مشخص شد که حدیث جب هیچ ربطی به اظهارات احساسی و نادرست جناب دکتر دینانی ندارد و هیچ‌کس نگفته و در هیچ حدیث و اثر اسلامی نیامده که قبل از اسلام خبری نبوده است…!
سوء استفاده از اظهارات نسنجیده و غیر تخصصی دکتر دینانی برای جسارت به اسلام
متأسفانه این روزها فایل تصویری این بیان نادرست جناب دکتر دینانی توسط کسانی که نه دانش اسلامی دارند و نه دانش تاریخی به صورت گسترده در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود و بهانه ای برای جسارت به اسلام و حدیث شده است که امیدوارم در راستای رفع این شبهه ایجاد شده، توضیحات بنده توسط علاقمندان به اسلام و حقیقت در شبکه‌های اجتماعی منتشر شود.
برگرفته از مطلبی به قلم حجت الاسلام رحمت‌اله بیگدلی با اندکی حذف و اضافه
فیلم و کلیپ سخنان دکتر دینانی درباره کوروش، دوران پیش از اسلام و حدیث جب
نکته: چگونه فردی که حتی ترجمه چنین روایت معروفی را نمی داند، سالهاست به عنوان استاد معارف ناب اسلامی در برنامه معرفت شبکه چهار صدا و سیما حاضر می شود؟!
[۱] مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۷، ص: ۴۴۹ ؛ شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید، ج۱۸، ص: ۱۳ ؛ تفسیر نور الثقلین، ج۳، ص: ۲۲۶ ؛ بحار الانوار، ج۴۰، ص۲۳۰ ؛ تفسیر علی بن ابراهیم، ج۲، ص۲۶-۲۷ و …
[۲] ابن منظور الإفریقی؛ لسان العرب، حرف الجیم
[۳] ابن فارس؛ مقاییس اللغه، حرف الجیم
[۴] انیس، ابراهیم؛ منتصر، عبدالحلیم؛ الصوالحی، عطیه؛ خلف احمد، محمد؛ ، المعجم الوسیط، ج۱، قسم الجیم