ملاّصدرا به مانند مرادش ابن عربى، مطالب خود را متعلق به خداوند مى ‏داند!

ملاّصدرا به مانند مرادش ابن عربى، مطالب خود را متعلق به خداوند مى ‏داند!

در مقدمه اسفار مى‏ خوانیم:

اشتعلت نفسی لطول المجاهدات اشتعالاً نوریّاً، والتهب قلبی لکثره الریاضات التهاباً قویّاً، ففاضت علیها أنوار الملکوت… ولحقتها الأضواء الأحدیّه، وتدارکتها الألطاف الإلهیّه… وانکشف لی رموز لم تکن منکشفه هذا الانکشاف من البرهان، بل کلّ ما علمته من قبل بالبرهان عاینته مع زوائد بالشهود والعیان من الأسرار الإلهیّه والحقایق الربّانیّه والودائع اللاّهوتیّه… فألهمنی اللّه‏ الإفاضه ممّا شربنا جرعه للعطاش الطالبین؛

در اثر مجاهدات طولانى، نفسم اشتعالى نورى یافت. و در اثر کثرت ریاضات، قلبم حرارتى قوى پیدا کرد، پس انوار ملکوت بر آن تابیدن گرفت… و پرتوهاى احدیت به آن پیوند خورد، و الطاف الهى آن را دریافت… و رموزى براى من منکشف شد که در اثر برهان چنین انکشافى را نداشت، بلکه تمامى اسرار الهى و حقایق ربانى و ودایع لاهوتى را که از پیش با برهان دانسته بودم، با زوائدى بر آن به شهود و عیان مشاهده کردم… پس خداوند به من الهام کرد که جرعه‏ اى از آنچه نوشیده ‏ام بر جویندگان تشنه افاضه کنم.

سنگ و آهن را مزن بر هم گزاف

گه ز روى نقل و گه از روى لاف[۱]

دقیقاً همین مطالب را مى ‏توانید در کتب مختلف وى بیابید، از قبیل مفاتیح الغیب، مقدمه، ص۱۳۷ به بعد؛ اسرار الآیات، مقدمه، ص۴۹؛ شواهد الربوبیّه با تعلیق آشتیانى، مقدمه، ص۱۳۱ ـ ۱۳۳؛ والمظاهر الإلهیّه فی الأسرار العلوم الکمالیّه، مقدّمه، ص۳ و…

مثلاً در مظاهر الإلهیّه مى‏ گوید:

اجعلنا من العارفین بنور قدسک، والوارثین بحبّک… وطهِّرنا عن الأرجاس والأدناس بقوّه عصمتک…

و در شواهد مى‏ گوید:

لعمری أنوار ملکوتیه تتلألأ فی سماء القدس والولایه، وأیدٍ باسطه تکاد تدقّ باب النبوّه… فهذا إشارات إلى الجواهر الزاهره… ثمّ أستخرجها بإذن اللّه‏ العزیز المنّان؛

قسم به جانم که مطالبى که در این کتاب تحریر یافته، انوارى است ملکوتى که در آسمان قدس و ولایت، و دست‏هایى گشوده از علم و معرفت مى‏ درخشد، دست‏هایى که نزدیک است باب نبوّت را بکوبد… امر و فرمان از ناحیه غیب بر قلبم وارد شد و از جانب آن عالم به من اشاره شد که قسمتى از آن اسرار را اظهار کنم.

با همه خودبینى و کبر و منى

لاف تقوى و عدالت مى‏ زنى[۲]

ملاّ صدرا علّت دست به کار شدن در تفسیر قرآن را الهام رحمانى و خواطر غیبى مى‏ داند![۳] و تفسیر قرآن خود را بین تفاسیر شیعه بى مثل و مانند مى‏ داند![۴]

ملاّ صدرا به پیروى از مقتداى خود (ابن عربى) تصریح به علم لدنى مى‏ کند و خود[۵] و کتاب خود را در هاله‏ اى از عصمت قرار مى ‏دهد! و قطعاً اگر خوفى نمى‏داشت ادعاى نبوت هم مى‏ کرد هرچند ادعاهاى وى کمتر از ادعاى نبوت نیست.

وى شبهه ‏ایى را مطرح مى‏ کند و در جواب شبهه، خود را وارث علوم انبیا مى‏ داند و مى‏ گوید: پس من بواسطه منصب و مقام وراثت، عهده‏دار و مباشر برطرف کردن این گفتار (شبهات) تنها از طریق اقامه و بیان برهان و استدلال و… هستم[۶].

چندان که زدم لاف کرامات و مقامات

هیچم خبر از هیچ مقامى نفرستاد[۷]

دانشجویان وطلاّبِ تشنه معارف که به دام ابن عربى وملاّ صدرا گرفتار آمدند، غالباً فریفته امثال این مطالب شده‏ اند که مى‏ بینند مشایخ فلسفه و عرفان مدعى‏اند مطالب خود را بر اساس اشراق حقایق و شهود واقعیات به دست آورده‏ اند.

نکته مهم اینجاست، پدر عرفان و نیز حکمت متعالیه، ابتداى کُتُب خود را اختصاص به همین مطالب مى‏دهند تا دانشجو با تفکرى کاملاً مثبت به مطالب آنها بنگرد و جرأت هرگونه نقد یا اشکالى از او گرفته شود.

مى‏زنى در خواب با یاران تو لاف

که منم بینا دل و پرده شکاف[۸]

ایشان از این نکته غافل ‏اند که اولیاى فلسفه و عرفان هرگاه در اقامه دلیل براى اثبات مدعاى خویش عاجز و درمانده مى‏ شوند با همین ادعاهاى بزرگ اذهان مخاطبان را آن چنان به تصرف درمى‏ آورند که دیگر ایشان هرگز حتى سؤال نمى‏ کنند!

حضرت امام محمّد باقر علیه ‏السلام مى ‏فرماید:

لیس من یوم ولا لیله إلاّ و جمیع الجنّ والشیطان تزور ائمه الضلال… فائق بالأفک والکذب حتّى یصبح فیقول: رأیت کذا وکذا.[۹]

هیچ شب و روزى نیست مگر اینکه تمامى جنیان و شیاطین، امامان گمراهى و ضلالت را دیدار کرده، براى ایشان سخنان ناروا و دروغ مى‏ آورند، لذا آن امام ضلالت هر روز مى‏ گوید: که چنین و چنان شهود کرده ‏ام.

اگراین سخنان، الهاماتِ عرشى و تأییدات ربانى است، و اگر ـ مثلاً ـ ادعاهاى «ملاّ صدرا» در این مورد قابل پذیرفتن است، چرا خود او عین همین ادعاها را از «شیخ اشراق» وسایر مدعیان کشف وشهود واشراق نمى‏ پذیرد؟! و به نقد و ابطال اشراقات و الهامات ادعایى آنان مى ‏پردازد؟ مگر نه این است که «شیخ اشراق» هم از امثال خود عقب نیفتاده، و در مقدمه «حکمه الاشراق» مدعى است:

حقایق و مطالب آن، نخست از راه فکر و اندیشه به دست نیامده است و بلکه حصول آن‏ها به امرى دیگر بود. نهایت پس از یافت آن‏ها جویاى برهان شدم، بدان سان که هرگاه مثلاً از آن براهین حاصله قطع‏ نظر نمایم، هیچ مشککى نتواند مرا در مسائل آن به شک اندازد.[۱۰]

از شما دانشجو و طلبه محترم سؤال مى‏ کنم: مگر نه اینست که فلاسفه براى اثبات مطالب خود از دو طریق کشف و برهان استفاده مى‏ کنند، پس چه شده است که اختلاف بین فلاسفه در حدّ نفى و اثبات است؟!

از شما فرد جویاى حکمت صدرایى مى‏پرسم: اگر میزان کلام حق از باطل، برهان باشد (اعم از استدلال عقلى و کشف و شهود یقینى) برهانى که از مقدمات بدیهى تشکیل شده باشد، چه اتفاقى مى‏افتد وقتى این برهان وارد فلسفه مى‏ شود، بداهتش رنگ مى‏ بازد؟ زیرا هر فیلسوفى براى اثبات مطلبش ادعاى بداهت مى ‏کند، دقیقاً مخالف بداهتى که رفیقش دارد!

اگر بداهت، تعدد بردار باشد، آیا مى‏توان به برهانِ فیلسوف به دیده برهان و میزان نگاه کرد؟!

جز آنکه بگوییم برهان فیلسوف، تشکیل شده از مقدمات وهمى، و فقط اسماً برهان است، همین.

آرى، اینست که این ادعاها هیچ اساسى ندارد لذا چنان که گفتیم خود این مدعیان، چنین سخنانى را از یک‏دیگر نمى‏ پذیرند، و افکار و ادعاها و نوشته‏ هاى هم‏دیگر را نقد و ابطال مى‏ کنند.

رها کن ترّهات و شطح و طامات

خیال خلوت و نور و کرامات

زابلیس لعینِ بى‏سعادت

شود صادر هزاران خرق عادات

کرامات تو در خود نمایى‏ست

تو فرعونى و این دعوى خدایى‏ست[۱۱]

متأسفانه برخى افراد ساده‏ لوح این ادعاها را باور کرده، بدون اینکه ذره‏اى قابلیت دفاع عقلانى در اندیشه‏هاى فیلسوفان و عارفان بیابند، سخنانى را که ایشان به نفع خودشان گفته‏اند پذیرفته، و نخبگان عرصه علم و تحقیق و برهان و استدلال و عقلانیت، عالمان فهیم و بیدار بزرگ را به نفهمى و جهالت نسبت مى ‏دهند!

تا کى سخن از خرقه و سجاده و پرهیز

ارشاد بدین کهنه خرافات توان کرد[۱۲]

و نیز بدیهى است بدون تمسک به این ادعاهاى بزرگ و اثرات تخدیرى آن، هرگز نمى‏توان اعتقاداتى را که در تضاد و تقابل مستقیم با احکام روشن عقل و وحى است به دیگران تحویل داد!

امیرالمؤمنین علیه‏ السلام مى‏ فرمایند:

اى کمیل، هرگز گول کسانى را مخور که نمازهاى طولانى به جاى مى‏ آورند و صدقه داده خیال مى‏ کنند که توفیق الهى شامل حال آن‏هاست! اى کمیل، به خدا سوگند من خودم از رسول خدا شنیدم که مى ‏فرمودند: هرگاه شیطان گروهى را به کارهاى زشت ـ مانند زنا و شراب و ربا و گناهان دیگر مانند آن‏ها ـ بکشاند عبادت شدید و خشوع و رکوع و خضوع را هم محبوب آن‏ها مى ‏سازد، سپس آن‏ها را به پذیرش ولایت غیر معصومین ـ که به سوى آتش مى‏ کشانند و روز قیامت یارى نمى ‏شوند ـ مى ‏کشاند.[۱۳]

اى که روز و شب زنى از علم لاف

هیچ بر جهلت ندارى اعتراف

ادعاى اتّباع دین و شرع

شرع و دین مقصود را دانست به فرع

وان هم استحسان و رأى از اجتهاد

نه خبر از مبدأ و نه از معاد[۱۴]