دانلود کتاب تاملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود – سید محمود هاشمی نسب

دانلود فایل pdf کتاب تاملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود تالیف سید محمود هاشمی نسب

در مقدمه کتاب چنین می خوانیم:

بسیاری از مباحث معارفی ، در حوزه علوم دینی بر مبانی و اصولی بناء شده است که به منزله پایه های اصلی آن معارف می باشد و لذا شناخت آنها برای پژوهشگران ، امری لازم و ضروری است : زیرا که اطّلاع از درستی و نادرستی هر امر معرفتی متوقّف بر آگاهیِ صحیح و دقیقِ اساسِ آن امر می باشد .

بدین جهت بازنگری و تأمّل در بنیان های مباحث علوم اسلامی مسأله ای مهمّ و لازم بشمار می آید.

یکی از مبانی دارای اهمیّت در معارف اسلامی نظریه اصالت وجود و وحدت وجود است که نقش کلیدی در مسائل عقایدی ایفا می کند .

این دو نگرش زیربنای همه معارف فلسفه صدرایی(1) و نیز مسلک صوفیه می باشد ، تا آنجا که ملا صدرا درباره آن می گوید :

والحق أنّ الجهل بمسألة الوجود للإنسان ، یوجب له الجهل بجمیع اصول المعارف والأرکان ؛ لأنّ الوجود یتعرّف کلّ شیء ، وهو اوّل کلّ تصوّر وأعرف من کلّ تصوّر . فإذا جهل ، جهل کلّ ما عداه ؛ وعرفانه لا یحصل إلاّ بالکشف والشهود ، ولهذا قیل : من لا کشف له ، لا علم له .(2)

ملاّ صدرا و ابن عربی و اتباعشان ، فرضیه وحدت وجود را در همه ابواب توحیدی ، أصل و اساس قرار می دهند و فروعات و ثمرات فراوانی را بر آن مترتب می نمایند.

آنان بر این باورند که نظریه مذکور ، در باب نبوّت و امامت نیز ثمر بخش است ؛ زیرا نبیّ و امام را انسان کاملی می دانند که از وحدت وجود پدید می آید ؛ چنان که ثواب و عقاب و معاد را نیز به گونه ای تفسیر می کنند که با ایده مذکور سازگار باشد .(3)

نگاهِ وحدت وجودی ، در علم اخلاق نیز بازتاب دارد . أبوالعلاء عفیفی در این زمینه می گوید :

کان من الضروری أن یؤدّی مذهب ابن عربی _ الصریح فی وحدة الوجود

_ إلی نتائج لها خطورتها فی میدان الدین والأخلاق . فنظریته فی أنّ العلم تابع للمعلوم ، وأنّ علم اللّه بنا تابع لما تعطیه أعیاننا الثابتة بما هی علیه من الاستعداد و الأحوال ، وانّ ارادة اللّه لا تتعلّق إلاّ بما علم . کلّ ذلک أدّی إلی القول بأنّنا مسئولون _ من الناحیة الصوریة علی الأقلّ _ عما یصدر عنا من الأفعال ، لأنّه لا یصدر عنّا إلاّ ما تقتضیه أعیاننا .(1)

از همین جا می توان ضرورتِ بازشناسی و ژرف نگری در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود را دریافت ؛ زیرا مبنائی که نتائج فراوانی به بار می آورد و در بیشتر ابواب معارفی دارای انعکاس است لزوم تحقیق و بررسی ادلّه آن به وضوح احساس می شود ، ضروری است که پذیرش این گونه مبانیِ اساسی بدون واکاوی و تدبّر در صحت و سقم براهین آن ، منجّر به التزام به فروعاتش می گردد که این همان قول بدون علم یا عقیده بدون حجت است که در آیات(2) و روایات از آن نهی أکید شده کما اینکه عقل سلیم نیز آن را مردود می شمارد .

در این جُستار ، بر آن شدیم بانگاهی تحقیقی و با استفاده از سخنان بنیان گذاران این نظریه و مدافعانش ، به کنکاش پیرامون آن بپردازیم و سعی در سنجش ادلّه مبنای مذکور با موازین عقلی و نقلی و عقلائی نموده و با نظری صرفا علمی مسأله را مورد بحث و فحص قرار دهیم .

در این مجال ذکر این نکته شایسته است که رشد و پیشرفت همه علوم و فنون مرهون، جرح و تعدیل أنظار گذشتگان می باشد زیرا که نقد عالمانه موجب سیر صعودی علوم و چشم پوشی از آن ، تقلید و توقف بر تفکّرات سلف را در پی خواهد داشت ؛ و این خود جفائی نابخشودنی در حقّ علم و معرفت، و حبس اندیشه در قید و بند تعصّب خواهد بود.

بدیهی است که تأمّل در مبانی و خطوط فکری دانشمندان و نقد آراء ایشان به منزله تنقیص شخصیتِ آنان نیست بلکه تعظیم و تجلیل از مقام عقل و خردورزی است . کما اینکه آزاد اندیشی همان روشی است که خود بدان ملتزم بودند و به دیگران نیز آموزش دادند .

روشن است که آنان قانع به تفکّرات و نظرات گذشتگان خود نشدند و در ترقّی و تعالی علم و معرفت کوشیدند و آراء اندیشمندان پیشینِ خود را تکمیل یا از اساس باطل کرده و عقیده صحیح را جایگزین آن نمودند .

ما نیز همین مشی و مرام را پی گرفتیم ، باشد که سهمی هر چند ناچیز در رشد و شکوفائی معارف الهی داشته و موجب شفافیتِ حقیقت شده باشیم .

امید آنکه این اثر دریچه ای را به روی باحثین و طالبین بگشاید و نگرشی جدید در آنان ایجاد نماید .

ابتداء نظریه اصالت وجود را مورد بحث قرار می دهیم زیرا که این مسأله مبنای ایده وحدت وجود می باشد و سپس در بخش دوّم توحید از منظر آیات و روایات را بیان می کنیم تا معنای توحید حقیقی آشکار گردد و در بخش سوّم دیدگاه بشری یعنی مبنای وحدت وجود و ادلّه و ثمرات آن را بررسی خواهیم نمود .

تصاویر فهرست کتاب