مقالات

نقدی بر گزینش متون صوفیه در کتب درسی ادبیات فارسی و تاثیر ضمنی آن در ایجاد باورهای فرقه ای[1]

درجه علمی: علمی-پژوهشی | نویسندگان: سیدمحمدرضا حسینی[2]، محمدطاهر یعقوبی[3]، محمدامین میکائیلی[4]

چاپ شده در: مجله نقد و نظر، دوره 26، شماره 103، پاییز 1400، صفحه 174-199

مقدمه

نقدهایی بر گزینش متون صوفیه در کتب درسی ادبیات فارسی دوره دوم متوسطه

1- استفاده بیش از حد از متون صوفیه

2- انتساب مسائل غیر واقعی به شخصیتها

3- ترویج اَشعریگری و اِشعار به جبرگرایی

4- تأیید قاطعانه شخصیتهای صوفی علیرغم نقدهای جدّی وارد بر آنان

4-1- حسین بن منصور حلاج

4-2- عین القضات همدانی

4-3- بایزید بسطامی

4-4- شِبلی

4-5. مثنوی قرآن عجم

5- ایجاد بدبینی نسبت به فقها و عالمان دینی

5-1- تحقیر فقها در مقابل صوفیه و ایجاد تقابل در برابر عالمان دین

5-2- معرفی عالمان دینی به عنوان افراد سطحی نگر

6- نقل داستانهای مذهبی و روایات ضعیف

6-1- داستان موسی و شبان

6-2- حدیث شهادت عاشق

نتیجه گیری

کتاب­های درسی تاثیر غیر قابل انکاری در ایجاد و تثبیت باورها و اندیشه های افراد جامعه در دوره دانش­آموزی و در سنّ نوجوانی دارند. هدف از این نوشتار نقد و بررسی تأثیر متون ادبی صوفیانه انتخاب شده در کتب درسی ادبیات فارسی بر باورپذیری عقاید فرقه ای در ذهن دانش آموزان بوده و آن را به چالش کشیده است. این تحقیق با روش توصیفی، تحلیلی و انتقادی با مراجعه به کتب درسی -به صورت موردی شش جلد کتاب ادبیات فارسی دوره دبیرستان- و منابع تاریخ تصوف و کتب صوفیه انجام یافته است. در این پژوهش موارد متعددی از مطالبی که می­تواند در ایجاد باورهای فرقه ای و عقاید ناهمسو با مذهب رسمی جمهوری اسلامی ایران (تشیع)، تاثیرگذار باشد؛ معرفی و مورد نقد قرار گرفته است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که درج برخی متون انتخاب شده از کتب نویسندگانی با اعتقادات اَشعری – صوفیانه، در کتاب­های درسی، می­تواند تأثیر منفی بر اعتقادات، اندیشه و عملکرد نوجوانان گذاشته؛ به ترویج روحیه انفعالی و جبرگرایی اَشعری در جامعه شیعی ایران کمک کند.

کلید واژه: کتاب درسی، ادبیات فارسی دبیرستان، دانش ­آموز، صوفیه

مقدمه

دانش آموزان، بیشترین وقت مفید خود را در مدرسه می­گذرانند و می­توان گفت؛ مدرسه نقش محوری در شکل گیری شخصیت و هویت اعتقادی، دینی و اجتماعی آنان دارد. یک نوجوان در حساس­ترین دوره شکل گیری و تثبیت شخصیتش، تماس چشمی و ذهنی مداومی با کتاب­های درسی خویش دارد. الیوت آیزنر استاد و صاحب نظر در تعلیم، تربیت و هنر، در خصوص انواع برنامه درسی معتقد است که مدارس به طور همزمان مبادرت به تدریس سه برنامه درسی می‌نماید. این سه برنامه عبارتند از: ۱. برنامه درسی صریح ۲. برنامه درسی پنهان (ضمنی) ۳. برنامه درسی پوچ. (محمود مهرمحمدی، 1390، ص464) از این رو شایسته است در تدوین متون درسی دانش آموزان، به ویژه دروسی که با باورها و اندیشه های آنان ارتباط مستقیم یا غیر مستقیم (ضمنی) دارد، بیشترین دقت ممکن به خرج داده شود.

همچنین طبق اصل 12 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

ادامه مطلب

دیدگاه مولوی درباره حضرت فاطمه زهرا علیها سلام…

مولوی از شخصیت های بنام تاریخ تصوف و مورد احترام و ستایش بسیاری از فرقه های صوفیه حال حاضر در جهان است. سران تصوف تا حدود قرن هشتم، همگی سنی مذهب بوده اند. با اینکه صوفیان بر عدم تعصب مذهبی تاکید نموده و مدعی صلح و آشتی با تمام مذاهب هستند، اما بسیاری از مطالب موجود در گفتار و آثار آنها، حاکی از تعصب بر مذهب و اندیشه خود است. این تعصبات، گاهی به صورت طعن و تحقیر سایرین و حتی فرقه های دیگر صوفیه و گاهی نیز به صورت کتمان حقایق، ظهور و بروز نموده است. مولوی نیز همانگونه که از آثارش پیداست، از این قاعده مستثنی نبوده است و  در آثارش هم بر شیعیان طعن و کنایه زده و هم فضائل و مناقب اهل بیت علیهم السلام را کتمان نموده است.

همچنین بخوانید: توهین های عجیب مولوی به شیعیان

از سوی دیگر، جایگاه برترین بانوی خلقت یعنی حضرت زهرا سلام الله علیها آنقدر والا و عظیم است که سران اهل سنت نیز به ناچار، روایات فضایل ایشان را در کتب خویش نقل نموده اند. با این وجود، با تحقیق و پژوهشی که در اشعار مولوی انجام دادیم، هیچ اثری از فضایل و مناقب و حتی نقل داستانی عادی از حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها یافت نشد.

اشعار مولوی درباره عایشه

در مقابل، این عایشه است که مورد توجه و عنایت مولوی قرار گرفته، تا جایی که فضائل حضرت زهرا سلام الله علیها تحریف و به نام عایشه مصادره شده است.

مولوی و جعل داستان حجاب عایشه از فردی نابینا

در روایات معتبر، نقل شده است که حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها

ادامه مطلب

شطحیات صوفیه در سنجۀ آیات و روایات – (مطالعۀ موردی: شطحیات ابوالحسین مزین و ابوالقاسم نصر‌آبادی)

درجه علمی: علمی-پژوهشی | نویسندگان: سیده ‌هانیه حسینی[1] – سید‌سعید‌رضا منتظری [2]

چاپ شده در: مجله نقد و نظر، دوره 26، شماره 102، تابستان 1400، صفحه 150-176

فهرست

چکیده

مقدمه

معنا و تاریخچه شطح

شطحیات ابو‌الحسین المزیّن

شطحیات ابوالقاسم النصرآبادی

نتیجه‌گیری

فهرست منابع

چکیده

صوفیان و عارفان مسلمان، گفتارها و سخنانی از خود بر جای گذاشته ­اند که جنجال ­آفرین و پرمسئله بوده است؛ زیرا دست‌کم در‌ظاهر مخالف دین و درک آدمی قلمداد می‌­شده است. روزبهان بقلی شیرازی نیز با نگارش کتاب شرح شطحیات، در تأویل و توجیه آن دسته از سخنان صوفیه که خارج از حد معروف بوده، کوشیده است. در این نوشتار ضمن پرداختن به معنا و تاریخچه «شطح»، شطحیات دو تن از صوفیان در کتاب یاد‌شده، یعنی ابوالحسین مزیّن و ابوالقاسم نصرآبادی به دلیل اهمیت محتوا بررسی شده است. محتوای شطحیات این دو تن، شامل مباحثی در باب عبودیت، ربوبیت و استغفار است که از چالشی ­ترین

ادامه مطلب

دستور خلاف شرع آقای محمد حسین طهرانی: قطع رحم با منتقدان و مخالفان سید هاشم حداد

محمد صادق طهرانی فرزند محمد حسین طهرانی در کتاب نور مجرد می نویسد:

«روزی به بنده فرمودند: «آقا سید محمدصادق اگر فرزند خود من نیز با کسانی که با مبانی توحیدی و عرفانی حضرت آقای حداد… مخالفند، مراوده و آمد و شد کند، با او هم قطع رابطه میکنم!»

و حقيقتا حضرت علامه والد اینچنین بودند و بر توحيد و أهل آن غیرت ورزیده و با أهل عناد و لجاج، تسامح و مداهنه نداشتند.

روزی خدمت ایشان عرض کردم: بعضی از أرحام در طهران با مرام شما و حضرت آقای حداد مخالفند و بنده متمایل

ادامه مطلب

شیوه های ارتباطی خداوند با انسان؛ تحلیلی از دیدگاه صوفیه درباره ولیّ پنداری خود و امکان مخاطبه مستقیم با خداوند

درجه علمی: علمی-پژوهشی | نویسنده: دکتر امداد توران[1]

چاپ شده در: مجله نقد و نظر، دوره 26، شماره 101، بهار 1400، صفحه 93-119

فهرست:

چکیده

مقدمه

1. وحی و الهام
2. وحی برای انبیا و حدیث یا الهام برای اولیا
3. باواسطه‌بودن وحی و بی‌واسطه‌بودن حدیث و الهام
4. تعمیم وحی و رسالت به غیر انبیا
5. مروری بر معراج بایزید
6. تحلیل مضمونی گزارش معراج بایزید
7. مروری بر اسراء ابن‌عربی
8. تحلیل مضمونی گزارش اسراء ابن‌عربی

نتیجه‌گیری

منابع و ماخذ

چکیده

صوفیان با تفکیک میان سلسله انبیا و سلسله اولیا، ویژگی دسته اول را مخاطبه با واسطۀ خداوند با ایشان و ویژگی دسته دوم را که خود را نیز جزو ایشان معرفی کرده‌اند، مخاطبه بی‌واسطۀ خداوند با ایشان دانسته‌اند؛ بر این اساس این پرسش مطرح می‌شود که مبنای نظری صوفیان بر اینکه اولیای غیرپیامبر در جایگاهی برتر از مقام انبیا قرار گیرند و به طور مستقیم با خداوند سخن بگویند چیست؟ و نیز این مخاطبۀ مستقیم با چه مضامینی صورت می‌گیرد. در نوشتار حاضر با هدف پاسخ به این دو پرسش، افزون بر ایضاح ولایت صوفیانه، دو تجربۀ معراج­گون صوفیان که در آن مدعی مخاطبه مستقیم با خداوند شده است، به روش توصیفی_تحلیلی بررسی می‌گردد: یکی معراج بایزید و دیگری اسراء ابن‌عربی. تحلیل این دو تجربه نشان می‌دهد که اولاً صوفیان برای خود امکان تجربه‌ای مشابه تجربۀ معراج پیامبر خاتم (صلی الله علیه و آله) قائل‌اند؛ به گونه‌ای که در طی آن چنان خود را به لحاظ وجودی به خداوند نزدیک می‌دیدند که هیچ واسطه‌ای، اعم از انس و ملک، میان ایشان و خداوند باقی نمی‌ماند و ثانیاً محور اصلی و نهایی گفتگوی ایشان با خداوند این‌همانی دو طرف گفتگو بوده است.

کلید‌واژه‌ها

وحی، الهام، نبوت، ولایت، بایزید، ابن‌عربی.

مقدمه

از جمله تجربه‌های باطنی صوفیان که در آثار خود فراوان از آن سخن گفته‌اند سخن‌گفتن مستقیم خداوند با ایشان است. در بسیاری از این تجربه‌ها صوفیِ‌ مورد خطاب الهی فقط شنونده نیست؛ بلکه

ادامه مطلب

مذهب عطار نیشابوری – عطار شیعه بود یا سنی؟

مذهب عطار نیشابوری

بر اهل تحقیق پوشیده نیست که عطار سنی مذهب بوده، او اشعار بسیاری درباره فضیلت خلفا، ابوحنیفه و شافعی دارد که به گفته سعید نفیسی[1] و بدیع‌الزمان فروزانفر[2]، نشان می‌دهد بر مذهب اهل سنت بوده است.

استاد بدیع الزمان فروزانفر معتقد است که غلو عطار در عقاید اهل سنت و دفاع از خلفا به قدری تند است که به هیچ روی نمی توان مطالب او را تاویل نمود:

«آثار عطار گواهي مي دهد او مذهب اهل سنت داشته است. اظهار عشق و علاقه آتشين به خلفاي سه گانه و مدح و ستايش شافعي و ابوحنيفه و مثنوي خسرونامه و تكريم ائمه سنت در تذكره الاولياء دليلي است ظاهر و غير قابل انكار، اندرزهاي عطار به متعصبان كه روي سخن با شيعيان است و غلوّ او در دفاع از عقايد سنيان و صحت خلافت ابوبكر و عمر به حدي صريح و تند است كه به او هيچ روي تاويل نمي پذيرد و حمل آن بر تقيه مكابره با عيان است.»[3]

عطار در جای جای آثارش به مدح عمر و ابوبکر و عثمان و امامان چهار گانه اهل سنت پرداخته و عشق و ارادتش به آنها را فریاد زده است.

در ادامه من باب نمونه به چند مورد اشاره می شود:

در فضيلت صدّيق (منظورش ابوبکر است) ‏[4]

در فضيلتِ فاروق (منظورش عمر است) [5]‏

ذكر امام جهان ابو حنيفه[6]

ذكر امام اعظم، شافعى[7]‏

و موارد بسیار دیگری که ذکر همه آنها در این مقال نمی گنجد! بخش های دیگر کتب عطار نیز بر اساس مبانی، اعتقادات و آداب اهل سنت است.

اما عطار به مدح خلفا

ادامه مطلب

چندی پیش در تاریخ 7 اردیبهشت در شهر مشهد مقدس جلسه مناظره ای بین حجج اسلام آقایان سبحانی و زمانی در موضوع “حجیت کشف و شهود از منظر عقل و عرفان” برگزار گردید و دو استاد بزرگوار، نقطه نظرات و دیدگاه های خود را در این زمینه با متانت و کمال احترام و رعایت ادب به بحث و گفتگو گذاشتند. این جلسه در حالی پایان یافت که نتایج و بازخورد های مثبتی در فضای حوزه های علمیه پیرامون آن بوجود آمد و همگان از ادامه این سلسله نشست ها در موضوعات مورد نظر استقبال کردند.

به فاصله اندکی بعد از این جلسه، در تاریخ 23 اردیبهشت آقای محمد حسن وکیلی نشستی را تحت عنوان “حجیت کشف و شهود” در مشهد مقدس ترتیب داد تا اشکالات و سوالات آقای سبحانی در جلسه مذکور که عمدتا بدون پاسخ مانده بود را جواب دهد.

حجة الاسلام موسوی در این نوشتار به مباحث مطرح شده توسط آقای وکیلی درباره حجیت کشف و شهود و مسائل پیرامون آن پرداخته و مغالطات و خطاهای وی را برای مخاطبین روشن ساخته است. در مقدمه این مقاله آمده است:

صرف برگزاری این نشست توسط آقای وکیلی امری کاملا مطلوب و شایسته است و هیچ کس با این مهم مخالفتی ندارد لکن متاسفانه ایشان در طول جلسه با زیرپا گذاشتن آداب و اخلاق انسانی

ادامه مطلب

اختیار خبیث؛ نقدی بر دیدگاه مولوی درباره ی حضرت ابوطالب علیه السلام

فصلنامه تخصصی مطالعات قرآن و حدیث سفینه، سال سیزدهم، زمستان 1394، شماره 49 «ویژه حضرت ابوطالب (علیه السلام)»

نویسنده: دکتر احمد احمدی استادیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران [1]

فهرست

چکیده

مقدمه

دیدگاه صوفیه در بحث ایمان ابوطالب

رویکرد مولوی به این مسئله

ایمان‌ ابوطالب‌ در آینه قرآن و حدیث

مهمترین دلایل قائلان به ایمان حضرت ابوطالب علیه السلام

تحلیل علل و عوامل تاریخی و سیاسی رویکرد مخالفان

دیدگاه‌هایی درباره‌ خاستگاه‌ رویکرد مولوی به عدم ایمان ابوطالب

نقد و بررسی دیدگاه‌های یاد شده

منابع

چکیده

این مقاله به بررسی دیدگاه رایج اهل تسنن در مورد ایمان حضرت ابوطالب علیه السلام و تاثیر آن بر کتب صوفیه می پردازد، و بطور خاص بر مثنوی مولوی تاکید می کند. دیدگاه مولوی در این مورد و دیدگاه های مختلف شارحان مثنوی در این مقاله بررسی شده و بطور تطبیقی، از یک سوی با کلمات خاندان پیامبر علیهم السلام و از سوی دیگر با سیاست های دولت های بنی امیه و بنی عباس تحلیل شده است.

کلمات کلیدی: مولوی, تحلیل تاریخی, ایمان ابوطالب, نقد دیدگاه صوفیه, نقد و بررسی دیدگاه ها, نقد دیدگاه اهل تسنن, مقامات ابوطالب

مقدمه

ایمان حضرت ابوطالب علیه السلام

ادامه مطلب

جایگاه احادیث نبوی در فتوحات مکیه ابن عربی و نقد تعامل علم الحدیثی او با روایات

درجه علمی: علمی-پژوهشی | نویسندگان[1]: مجید معارف[2] ، مصطفی آذرخشی[3]

منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال دهم بهار و تابستان 1392 شماره 1

فهرست

چکیده

١. بیان مسئله

۲. شناخت و آگاهی ابن عربی از حدیث و سنت

٣. جایگاه حدیث در فتوحات مكية ابن عربی.

۳ – ۱. نگرش متفاوت ابن عربی به روایت های فقهی و احادیث اعتقادی

۳ – ۲. اصالت بخشیدن به مکاشفه های عرفانی در بررسی روایت ها

۴. دیدگاه های علم الحدیثی ابن عربی

۴ – ۱. ابن عربی و احادیث اهل بیت (علیهم السلام)

۴ – ۲. ابن عربی و سخنان صحابه

۴ – ۳. نظر ابن عربی درباره نقل به الفاظ و نقل به معنی در حدیث

۴ – ۴. ملاکهای صحت و تأیید حديث نزد ابن عربی

۴ – ۵. دیدگاه ابن عربی درباره تعارض روایت ها با قرآن یا احادیث دیگر

۵. نقد و بررسی تعامل علم الحدیثی ابن عربی با روایتها

۵ – ۱. تبعیض غیر موجه درباره احادیث

۵ – ۲. مصون نبودن کشف و شهود غیر معصوم از خطا

۵ – ۳. اختلاف های اهل مکاشفه

۵ – ۴. میزان کارآیی روش ابن عربی در تشخیص صحت و سقم احادیث

۶. نتیجه گیری

کتابنامه

چکیده

بررسی مهم ترین تألیف در حوزه عرفان نظری، یعنی فتوحات مکیه ابن عربی، گویای آن است که مؤلف این کتاب، رویکردهایی مختلف به احادیث پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) داشته است؛ چنان که در بیان موضوع های فقهی، به احادیث کاملا توجه کرده و کنکاش هایی فقه الحدیثی، اعم از بررسی های سندی و متنی انجام داده است؛ اما درباره روایت های اعتقادی، هرگز چنین دقت هایی صورت نگرفته و مؤلف به انواع احادیث جعلی، ضعیف یا تقطيع و تأویل شده استناد کرده است؛ بدان سبب که از دیدگاه ابن عربی، مکاشفه های عرفانی اصالت دارد؛ تا بدانجا که ملاک تشخیص صحت و سقم احادیث نیز همین یافته های عارفان است؛ حال آنکه آموزه های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره راه هدایت از طرفی، مصون نبودن کشف و شهود عرفانی غیر معصومان از خطا و انحراف از طرف دیگر و نیز شواهد دال بر کار آمدنبودن شیوه عارفان، دیدگاه و عمل کرد ابن عربی را درباره احادیث به چالش کشیده است.

واژه های کلیدی: روایات، فتوحات مکیه، ابن عربی، حدیث پژوهی

ادامه مطلب