سروده ای پرشور از استاد حکیمی – مکتب توحید و عدل از جعفر صادق [علیه السلام] بپاست…

[۱] اشاره است به آیه «۵» ، از «سوره مُزَمِّل» : «إنّا سَنُلْقی علیکَ قولاً ثقیلاً» . و گفته اند که «قول ثقیل، یعنی : وحی سنگین پربار از حقایق ازلیّه و ابدیّه ، که جز نفس متحقّق به تحقّق توحیدی کامل ، آن را تحمّل نمی تواند کرد» . پس همه حقیقتهای گوناگون ، در قلب محمدّی متجلّی است ، به تجلّی اعطایی الۤهی (که «إنّا سَنُلْقی…» ، صریح در این معنی است) ، نه ریاضات و افکار شخصی و تجربه های زندگی !

[۲] آیه ۱۸۵ ، «سوره بقره» .

[۳] نظر به توحید حقیقی است ، یعنی توحید قرآنی (نه فلسفی، نه عرفانی) ، که «توحید ایجادی» است ، و توحید حق ، همین توحید است ، نه «توحید وجودی» ؛ نیز عدلی که در مکتب امام صادق «ع» مطرح است، رسیدن به منهای فقر است ، نه جز آن . جز آن را ، عدالت نامیدن و به مذهب تشیّع نسبت دادن ، خیانت به دین خداست .

[۴] آیه ۴۳ ، «سوره نحل» . امام باقر (علیه السلام) : «نحنُ اهلُ الذِّکر← دانای قرآن ماییم» . «مجمع البیان» ، ج ۵-۶ ، ص ۳۶۲٫

[۵] «وَاعْلَموُا ! أنّهُ لَیسَ علی أحَدٍ ، بعدَ القرآن ، مِن فاقهٍ … ← هر کس قرآن دارد ، به کسی احتیاج ندارد»- «نهج البلاغه» ، خطبه ۱۷۵ (فیض الاسلام) ، ۱۷۱ (شرح عبدُه) .

[۶] در حدیثی از امام صادق «ع» رسیده است که عقل خود می داند، که به همه حقایق نمی رسد (← کافی ۲/۱۹۰) ، خواجه نصیرالدّین طوسی نیز تصریح می کند که انبیا «ع» مطالبی را به ما می فهمانند ، که قدّ عقل به آن مطالب و حقایق نمی رسد (←«الۤهیّات الۤهی…»، (نظرها) ، شماره ۸ .

[۷] همان

[۸] بحثِ «انسان هادی» و «انسان عادی» ، و نیاز قطعی انسان دوم به انسان اول ، در معرفت و عدالت ، و رسیدن به تربیت و سعادت ، در کتاب «کلام جاودانه» مطرح شده و تبیین گشته است .

[۹] «وَ عَلَّمناهُ مِن لَدُنّا علماً← ما ، خود ، از علم خود ، به او (پیامبر) آموختیم» (سوره ۱۸/۶۵) .

اساس نبوّت ، علم الۤهی است ، که به هر پیامبری به اندازه سعه قلبی او اعطا می شود ؛ و عقل بشر از رسیدن به آن علم- بخودی خود- عاجز است . و رسیدن بشر به سعادت مطلوب ، تنها با استفاده از آن علم ممکن و میسور است ، آنهم با ادراکی غیر تأویلی ، و غیر التقاطی .

[۱۰] «توانا بود ، هر که دانا بود * ز دانش دل پیر برنا بود» – «فردوسی»

[۱۱] «حکمت صُقعی» ، یعنی : علم و حکمت حَقه ای که از صُقع مقام ربوبی ، بر قلب پیامبر اکرم «ص» نازل شده است . «صُقع» ، یعنی : ناحیه، کرانه، جهت. «حکمت صُقْعی»، اصطلاحی است که اینجانب آن را بکار برده ام. و مقصود همان حکمت الۤهی اعطا شده به حضرت محمّد مصطفی «ص» است، و همان «قول ثقیل» است، که به «حکمت قرآنی»، «علم محمّدی» و «حکمت مُنزَلَه» نیز تعبیر می کنیم . و اینچنین حکمتی ، مستقل بالجوهر ، و مستکفی بالذّات است ، و از اختلاف بدور است؛ و آمیختن آن با فلسفه بشری (که به نصّ قرآن کریم ، همه ، «علم قلیل» است- سوره ۱۱/۸۵) ، خلاف عقل و شرع ، و موازین علمی و مضّر به ارکان هدایت و اسباب سعادت است.

نیز ، در مصرعهای بعدی ، اشاراتی و تنبیهاتی است به اینکه ، بجز «حروف فواتح» ، هر حرفی از حروف قرآنی ، می تواند از راه «تکسیرات» و «استحصالات» ، به حقایقی عجیب و بیپایان رهنمون شود .

۱۲- حکمت ، علم صحیح و قطعی و بی اختلاف و استوار است ، پس چگونه می شود ، فلسفههای بشری را- از قدیم و جدید ، و شرق و غرب- «حکمت» نامید ؟!؟! با چه استواری ، و با چه اتفاق نظر و اتقان ؟!

۱۳- اشاره است به تصریح خواجه نصیرالدّین طوسی ، در مقدّمه «شرح اشارات» ، که مطالب فلسفه ، عقلی-وهمی است ؛ نیز سخن سیّد جمال الدین اسدآبادی ، که مطالب فلسفه ، تُرّهات و خُزعبلات است← «الۤهیّات الۤهی…» (نظرها) ، شماره ۸ و ۲۸ .

۱۴ و ۱۵- کتاب «الهیئهُ و الاسلام» را بخوانید (تألیف علّامه، سیّد هبه الدّین شهرستانی- م: ۱۳۸۶ ق)، ترجمه این کتاب نیز، به نام «اسلام و هیئت» منتشر شده است. این کتاب را که بخوانید می فهمید که تقلید از اسکندریّه و آتن چه صدماتی به اسلام و مسلمین وارد آورد، و چگونه آنان را (در علوم و اکتشافات) ، عقب مانده نگاه داشت!!

۱۶- «الرّدُّ علی ارسطاطالیس فی التّوحید» . هِشام بن حَکَم بغدادی (م : بعد از ۱۷۰ ق) ، از بزرگترین تربیت یافتگان و شاگردان حضرت امام جعفر صادق «ع» ، و امام موسی کاظم «ع» است ، و از استوارترین ارکان مذهب شیعه .

۱۷- فضل بن شاذان نیشابوری (م : ۲۶۰ ق) ، مؤلّف کتاب «الرّدُّ علی الفلاسفه» . وی از شاگردان خاصّ امام ابو الحسن الرضا «ع» ، و امام نهم حضرت جوادُ الأئمّه «ع» است . او را صاحب ۱۸۰ کتاب و تألیف شمرده اند ، و بزرگان شیعه ، از ایشان ، بعنوان «رئیس طائفتِنا← رئیس شیعه» تعبیر کرده اند .

حضرت امام حسن عسکری «ع» ، دو بار درباره او دعا کرده و فرموده اند : «رَحِمَ اللهُ الفضل … رَحِمَ اللهُ الفضل» . مزار این مرد بزرگ- در تاریخ تشیّع- نزدیک نیشابور است ، بر سر راه مزار جناب امامزاده محمّد محروق ، و حکیم عمر خیّام ، و شیخ فرید الدین عطّار نیشابوری و کمالُ الملک غفّاری.

۱۸- باید توجه داشت ، که مهمترین علم و معرفت و شناخت ، دو علم است :

الف- «علم توحید و معرفت» (برای شناخت حقیقت ، و رسیدن به آرامش اخروی و ابدی).

ب- «علم زندگی و عدالت» (برای آسایش دنیوی).

و این دو علم است که پیامبران برای آموختن آن دو به بشر آمده اند : «اَنِ اعْبُدُوا الله … فاَفوُا الکیلَ و المیزان← قرآن کریم» .

این دو علم را می توانیم علوم روحی و معنوی بنامیم . در برابر علوم مادّی و تجربی . و کاملترین صورت این دو علم ، در قرآن کریم و احادیث نبی اکرم «ص» و ائمّه معصومین «ع» ، بیان شده است، بدون ذرّه ای نیاز به هیچ کس و هیچ جا و هیچ تاریخ و هیچ جغرافی .

اما علوم مادّی و تجربی ، به عهده خود انسان و تکاپوی او واگذار شده است ، تا در زندگی دنیا بیکار نباشد ، و خسته نشود ، و به کشف اسرار الۤهی ، در طبیعت دست یابد .

۱۹- رجوع شود به تعالیم و احادیث تربیتی ، از حضرت امام جعفر صادق «ع» ، در کتب معتبر ، از جمله ، «تُحَفُ العقول» .

۲۰- این بیت از ملک الشعرای بهار (م : ۱۳۳۰ ش) است ، که می گوید :

«آنکه از قرآن همان الفاظ تازی خواند و بس هم به قرآن ، کاو بود ، از راز قرآن بیخبر

راز قرآن را ز صاحبخانه جویا شو ، که هست از مراد میزبان ، بی شبهه ، مهمان بیخبر» – اقتباسی است از تعبیر «أهلُ البیت أدری بما فی البیتِ» .

۲۱ و ۲۲- چرا واقعیّات تاریخی گذشته ، که سرمشق آیندگان است ، مورد تأمّل عمیق قرار نمی گیرد : هارون و مأمون عبّاسی ، در حالی که حضرت امام موسی ابن جعفر «ع» ، و حضرت امام ابوالحسن الرّضا «ع» (تجسّمهای عینیِ «حکمت الۤهیّه» و «حقایق صُقعیّه ازلیّه» و «تعالیم حقیقیّه» و «معالم صادقه») را مسموم می کنند و از دست بشریّت می گیرند، چرا و چگونه از مال بیت المال و حقوق ایتام مسلمین ، برای ترجمه فلسفه یونانی ، آنهمه هزینه گذاریهای گزاف می کنند ؟

چرا تأمّل نمی شود ، که بهترین مترجمان فلسفه -در نوع خود– از دشمنان سر سخت اسلام ، و نفوذیهای برمکی ، و ستاره پرستان بودند؟! آیا بنی عباس و بنی بَرمَک ، می خواستند برای مسلمین علم و حکمت بیاورند و اسباب ترقی آنان را فراهم سازند (أنّی تُؤفَکون ، و کیفَ تَحکُمون) ؟!؟!؟!

۲۳- بیایید به سوی استقلال معارف قرآنی- اوصیایی … و آن را فریاد کنید ، و ذلّت التقاط را بزدایید ، و در این راه گام بردارید !! مقایسه کنید با سخن مطران اکبر مسیحی ، که گفت کتابهای فلسفه را برای ترجمه ، به مسلمین بدهید ، زیرا که این کتابها هر جا رفت ، منشأ اختلافهای بسیار و بحثهای بیشمار گشت ، (و وحدت اندیشگی را از میان برد ، و انسجام ملّتها را نابود کرد)← «عصر المأمون»- تألیف دکتر احمد فرید الرفاعی مصری ، ج ۱/۳۷۵ .

۲۴- اگر ترجمه کتب بیگانه ، یک حرکت فرهنگی اسلامی و به سود مسلمین بود ، چرا در اینباره با امام صادق «ع» ، و امام موسای کاظم «ع» ، و امام ابوالحسن الرّضا «ع» ، و امامان بعدی- که معاصر اوج عصر ترجمه بودند- مشورت نکردند ؟ این مشورت چه زیانی داشت ؟ آیا آن امامان نمی خواستند علم و معرفت در میان امّت جدّشان رواج یابد ؟

و چرا بزرگان اصحاب و شاگردان ایشان ، رد بر فلسفه و توحید ارسطویی و فلاسفه دیگر نوشتند چرا ؟!

برخی از فاضلان قم می گویند ، در مقام تتبّع ، به حدود ۶۵ تن از اصحاب ائمّه «ع» (از زمان حضرت صادق «ع» ، تا زمان حضرت عسکری «ع») ، برخورده اند که رد بر فلاسفه و اصحاب المقالات نوشته اند . مقصود از «اصحاب المقالات» ، در کتابهایی مانند فهرست معتبر ابن ندیم (م : ۳۸۵ ق) ، صاحبان انواع تفکرهای فلسفی هستند .

۲۵- امام صادق «ع» فرمودند ، مراد از نعمت و نعیمی که در آیه «ثُمَّ لَتُسئَلُنَّ یَومئذٍ عنِ النّعیم» آمده است ، ما اهل بیت هستیم (مجمع البیان ، ذیل آیه مبارکه) ، یعنی : خداوند در روز رستاخیز ، درباره ایشان و اینکه آنان را در چه جایی قرار دادیم ، و از ایشان چه آموختیم و چه نیاموختیم ، مؤاخذه خواهد کرد . لحن آیه (لَتُسئَلُنّ) ، شدّت مؤاخذه را می رساند .

۲۶- اینکه می گوییم : «تقلید از بزرگان» ، بیان حقیقت است ، نه «بخس حق»- به تعبیر «قرآن کریم»- یعنی : کم انگاری ، نه … می دانیم که اساس فلسفه مَشّاء ، بر منطق و برهان نهاده شده است (با صرفنظر از نقدهای مهمی که بر منطق مشائی و برهان های نظری وارد است) ، و منطق عظیم «شفا» ، در دست است …

لیکن بنای نظرهای جناب صدر المتألهین -قده- بر ریاضت و کشف است … از اینرو ، در تألیفات ایشان ، فقط ، رساله ای مختصر ، دربارۀ «تصوّر و تصدیق» ذکر شده است .

و این ، نشانۀ کم توجّهی ایشان به «فلسفۀ برهانی» است ، و شیفتگی شدید به «فلسفۀ عرفانی» . این است که آن جناب ، «حکمت بحثی» (فلسفۀ مشّائی مبتنی بر قیاسات منطقی) را بسختی می نکوهد و می فرماید ، ما با ریاضات ممتد ، و خَلَوات سنگین به این حقایق رسیدیم ؛ و ابن سینا –چون به اموری دیگر نیز سرگرم بود- به آنها نرسید . استاد سیّد جلالُ الدّین آشتیانی (م: ۱۳۸۴ ش) ، نیز جایی تصریح می کند که عمدۀ استفادۀ جناب ملّاصدرا ، در توحیدیّات ، از «اثولوجیا»ی فلوطین است ، که ابن سینا از آن استفادۀ چندانی نکرده است . و میدانیم که این «اثولوجیا» (تُساعات- معرفه الرّبوبیّه) ، متعلق به حوزۀ فلسفی اسکندریّه است ، که به گونه ای ، «اشراقی- رواقی- افلاطونی» است ، نه ارسطویی .

و از زمان جناب ملّاصدرا به بعد کسی اهل چنان ریاضات و خلواتی نبوده است (شاید بشود حاج ملا هادی سبزواری (م : ۱۲۸۹ ق) را تا حدودی استنثا کرد) ، و کسی ادّعا هم نکرده است ، دانشگاهها که هیچ ، حتی حوزه ها ؟!

بنابراین ، متابعان فلسفۀ صدرایی ، مقلّد آراء این مرد بزرگند ، زیرا خود ، دارای چنان ریاضاتی نبوده و نیستند .

نیز قطعی است که «کشف» (در صورتی که عقاید مدّعی کشف صحیح ، و راه سلوک او درست باشد) ، در حق خود او می تواند ملاک و حجّت باشد ، نه برای دیگران ، مگر به تقلید از او . به تعبیری دیگر : کشف «حجّت شخصی» است ، نه «حجّت غیری» . حکم عقل هم همین است . علّامۀ طباطبایی نیز تصریح کرده اند که «فهم مدّعیان کشف ، برای خودشان حجّت است نه برای دیگران .» (← «الۤهیّات الۤهی …» (نظرها)، شمارۀ ۳۸ (اشارۀ ۱۴، ص ۷۳۸).

ممکن است گفته شود جناب ملّاصدرا ، مطالب کشفی خود را برهانی کرده است … و ما مقتضای «برهان» را می پذیریم ، نه مدّعای کشف و عرفان را !! واقع این است که آنچه در کتاب شریف و عظیم «اسفار» ، بصورت برهان آمده است استفاده از ادبیات مشّایی است و صورت آن ، صورت برهان است نه مادّۀ آن ، زیرا مطالب کشفی ، از نوع «اصالت وجود» ، «وحدت وجود» و … ماهیّهً برهان پذیر و برهانی نیست ، و رفتن راه برهان ، در عرفان ، راه رفتن با «پای چوبین» است . و پای چوبین، بی تمکین (نا استوار) است و در این مقام ، حق با جناب مولوی است که :

«پای استدلالیان چوبین بود پای چوبین سخت بی تمکین بود»

۲۷- با هزاران دریغ و تأسّف ، هنوز و در این قرن ، در کتابهای فلسفی ، در حوزه ها ، از افلاک تسعه ، عقول عشره ، فلک اقصی ، نقش فلک قمر در تربیت صدّیقین و قدّیسین بحث میشود… ؟!

۲۸- در این باره –حتماً- کتاب «دانش مسلمین» دیده شود ؛ و ۱۵۰ کتابی که در آخر آن آمده است ، همه ، در بیان «اخذ تمدّن اسلامی» ، و «علوم مختلف مسلمین» ، بوسیلۀ غربیها …

۲۹- ← «اصول کافی» ، ج ۱ ، ص ۳۹۹ .

۳۰- ← توضیح شمارۀ (۱۴) و (۱۵) .

۳۱- آمارگران جهانی می گویند، در قرن بیستم مسیحی ، ۱۰۰ میلیون انسان –در جنگها و درگیریها و توسعه طلبیها و استعمارگستریها- کشته شده اند ؛ روی تمدن مسیحی و صنعتی غرب ، سفید !!!

۳۲- ← رسالۀ «عاشورا- غزّه» .

۳۳- ← «کافی» ، ج ۳ ، ص ۵۶۸ ؛ ج ۱ ، ص ۵۴۲ .

۳۴- «العدلُ حیاهُ الاحکام»- امام علی «ع» ← «غُرَرُ الحِکَم» .

۳۵- حدیث بسیار معروف : «کادَ الفقرُ أن یَکونَ کُفرا» .

۳۶- «شَرُّ أُمتی ، الاَغنیاء»- حدیث معتبر نبوی ← «جامعُ السّعادات»- نراقی بزرگ ، ج ۲ ، ص ۳۶ .

۳۷- این تعبیر ، از حضرت امام زین العابدین علیّ بن الحسین سجّاد «ع» است ، در حدیث زُراره بن اوفی ، که فرمودند : «أمّا الذّئب، فَتُحّارُکم» ← «بحار الانوار» ، ج ۶۷ ، ص ۱۰- ۱۱ (چاپ بیروت) ؛ ج ۷۰ ، ص ۱۰- ۱۱ (چاپ تهران) .

مضمون حدیث : اهل بازار و داد و ستد و فروشندگان و تاجران و واردکنندگان و تولیدکنندگان (و هر کس در اینگونه شغلها باشد و رعایت دقیق انصاف و حق و حقوق نکند) ، گرگی است خونخوار ، افتاده به جان جامعه ، بویژه جامعه های بی پناه ، و مردمان مستضعف و محروم .

۳۸- «سرود جهشها» … کتابی از محمدرضا حکیمی … که پیش از وقوع انقلاب اسلامی در ایران، جهت زمینه- سازی فرهنگی انقلاب، به نگارش درآمده است … در این کتاب ، «فلسفۀ شورشهای شیعه»، مورد بررسی قرار گرفته است …

این کتاب برای اینکه نام امام خمینی بصراحت در آن آمده بود ، و مردم به پیوستن به ایشان دعوت شده بودند ، در چاپخانه طوش مشهد (به سال ۱۳۴۳ ش) توقیف شد ، تا سرانجام ، یک برگ آن (که نام امام خمینی در آن آمده بود) چیده شد ، و انتشار یافت . بعدها برای آنکه انتشار یابد ، با تغییر نام ، چند چاپ با نام «جهشها» منتشر گشت («دایره المعارف تشیّع» ، ج ۵ ، ص ۵۵۰) .

کتاب «آوای روزها» نیز ، که به دلیل تأکید صریح و قاطع بر پیوستن به انقلاب ، توقیف شد ، بعدها –لزوماً- با تغییر نام (فریاد روزها) امکان انتشار یافت .

«بیدارگران اقالیم قبله» ، کتابی به زبان فارسی ، از محمدرضا حکیمی ، نویسنده و محقّق شیعیِ ایرانی ، نویسنده ای که در عین وفاداری به «سنّت» و مبانی اعتقادی شیعی دیرین ، از نوگرایان و سیاسی اندیشان معاصر ایران است ؛ و با ادبیّات امروز ، و نثر استوار خود ، در گرایش نسل جوان ، به دین و اندیشۀ سیاسی- مذهبی اخیر نقش داشته است ، در این کتاب ، به بررسی شخصیّت و افکار و احوال و آرای چهار تن از عالمان و متفکّران سیاسی و اجتماعی شیعی پرداخته است .

از آنجا که نویسندۀ کتاب ، متفکّری است اجتماعی ، و معتقد است که «آنچه از دینباوری مطلوب است ، «ایمان ثائر» است نه «اقرار راکد» ، و داشتن تب و تاب اسلام «عدالت پرور» است ، نه جز آن» (مقدّمۀ همان کتاب) ، در این کتاب وی می کوشد … ←(«دایره المعارف تشیّع» ، ج ۳ ، ص ۵۶۳-۵۶۴) .

۳۹- این مصرع ، جواب شرط است : «ما اگر از انقلاب …»

۴۰- «لِیَقومَ النّاسُ بالقِسط» (قرآن کریم ، سورۀ حدید/ ۲۵) .

۴۱- «یَعطِفُ الهَوی علی الهُدی ، إذا عَطَفُوا الهُدی علی الهَوی ؛ و یَعطِفُ الرَّأیَ علی القرآن ، إذا عَطَفُوا القرآنَ علَی الرَّأی ← مهدی «عج» ظهور خواهد کرد … و هواها و هوسها را ، با نشر هدایت ، کنترل می کند … و قرآن کریم را که با رأی خود ، (کلامی ، فلسفی ، عرفانی و …) معنا می کردند ، از اینگونه آراء می پالاید ، و نجات می دهد ، و حقایق قرآنی را (در توحید و عدالت و تربیت و حکومت و سیاست و …) آشکار می سازد» ← «نهج البلاغه» ، خطبۀ ۱۳۸ (شرح عبده ، خطبۀ ۱۳۴) .