استاد طوبایی

دانلود فایل صوتی بخش دوازدهم سلسله مباحث نقد وحدت وجود در عرفان و تصوف

استاد محمد مهدی طوبایی

موضوع: وحدت وجود در یونان باستان (از طالس تا زنون)

خلاصه ای از مطالب مطروحه در این بخش:

– طالس ملطی و سه فیلسوف دیگر را در یونان به فیلسوف های ملطی نام گذاری کرده اند

– بحثی در آن زمان مطرح بوده تحت عنوان مادةالموادکه تصور می کردند کل عالم از آن ماده پدید آمده است و در زبان یونانی آن را آرخه می نامیدند

– طالس بیان می کند که مادة المواد همه ی اشیاء

ادامه مطلب

دانلود فایل صوتی بخش یازدهم سلسله مباحث نقد وحدت وجود در عرفان و تصوف

استاد محمد مهدی طوبایی

موضوع: وحدت وجود در هندوستان (ودانتا)

خلاصه ای از مطالب مطروحه در این بخش:

– اوپانیشاد اساس مکتب ودانتا را تشکیل می دهد و این مکتب نخستین بار در رساله معروف براهما سوترا جلوه گر شد.

– در کتب آیین های هندی عباراتی وجود دارد که دلالت بر وحدت وجود می کند.

– استاد شانکارا در کتاب خود می نویسد: آتمان که ظهور حقیقت است در عالم صغیر، همان برهمن است. آتمان در کلیه اشیاء و هستی، منتشر شده و در سریان است. در وحدت شخصیه وجود نیز ذات لا یتناهی و نَفَس رحمانی ، سریان و تجلی و ظهور پیدا می کند که باعث ظهور کثرات می شود.

– مثال کوزه و فضای کوزه نیز مشابه مثال های وحدت وجود است. در وحدت شخصیه نیز همان حقیقت وجود واحد، تکثر پیدا می کند و به حدود مختلف درمی آید.

– ابن عربی نیز می گوید: …محدود بکل حد… اما حالت جزئی نسبت به کل ندارد.

– استادِ شانکارا می گوید: هر که علت را همان معلول بداند، یعنی معلول را صورت بالفعل علت می داند که به این نحو صورت پیدا کرده و متجلی گشته است. اگر معلول سوای علت نباشد، پس بایستی اذعان داشت که معلول نیز به سان علت هرگز

ادامه مطلب

دانلود فایل صوتی بخش دهم سلسله مباحث نقد وحدت وجود در عرفان و تصوف

استاد محمد مهدی طوبایی

موضوع: وحدت وجود در هندوستان (ریگ ودا – اوپانیشاد)

عناوین برخی مطالب مطروحه در این بخش:

– در سرودها و واداها خدایان متعدّدی ذکر شده است و از خدای واحد با عناوینی چون ریشوکارما، پروشا و پراجاپاتی یاد شده است.

– انتساب عرضی وجود به کثرات به این نحو که کثرات عدم هستند، در سرود های ریگ ودا مشهود است.

– در سرودی موسوم به پروشاسوکتا آمده: هر چیزی که در عالم پدید آمده است، همان خدا و پروشا است.

– در این سرودها مطالب بسیار منحط، دور از عقل و اندیشه و افکار بسیار پست و دور از ادیان الهی مطرح می‌شود.(برای تببین مطلب به فایل صوتی رجوع شود)

– پدید آمدن کثرت از وحدت در این سرود ها به روشنی ذکر شده است.

– در اوپانیشاد که در واقع مغز و هستی تعالیم ودایی به شمار می‌آید نیز بحث وحدت وجود و اینکه وحدت، حقیقی است و کثرات مجاز هستند به خوبی تبیین شده است.

– هماگونه که ابن عربی و سایر متصوفه برای وحدت وجود مثال هایی ذکر کرده اند، در اوپانیشاد نیز برای اثبات وحدت وجود و موجود مثال هایی بسیار شبیه به مثال های متصوفه

ادامه مطلب

دانلود فایل صوتی بخش نهم سلسله مباحث نقد وحدت وجود در عرفان و تصوف

استاد محمد مهدی طوبایی

موضوع: تمثیل نفس، روح، تکلم و مرکّب

عناوین برخی مطالب مطروحه در این بخش:

– تمثیل دهمی که برای تبیین وحدت شخصیّه‌ وجود زده ­اند، تمثیل نفس و قوای آن است. به تعبیر ابن عربی، یک نفس ناطقه بیشتر نیست، که همان یک نفس ناطقه، همان قوّه‌ عاقله، مفکّره، متخیّله، حافظه، مصوّره، مغذیّه، جاذبه، دافعه، سامعه، باصره و… مدرک همه‌ این امور است.

– همینطور که یک نفس واحد، همه‌ی این قوا را دارد، به همین نحو هم خداوند متعال به صورت معادن و گیاه و حیوان و افلاک و فرشتگان یافت می ­شود و در انتها هم گفته است «سبحانَ مَن اظْهَرَ الاشیاءَ وَ هُوَ عَیْنُها»

– نقد: در واقع ما قوای متعددی را به نفس نسبت می‌دهیم. نفس ذی اجزاء است و متشکّل از این قواست. و لازمه این تمثیل ترکّب ذات خداوند و ذی اجزاء بودن آن است که در این صورت نه تنها عالم، وحدت ندارد، بلکه نستجیر بالله خودِ ذات الهی هم وحدت نخواهد داشت.

– تمثیل یازدهمی که برای وحدت شخصیّه بیان شده است، تمثیل جسم و روح است. به این صورت که کلّ هستی شامل جسم و روح است. عالمِ غیرِ خداوند متعال، به منزله‌ی جسم و خود خداوند متعال به منزله‌ روح این عالم است.

– نقد: برای نقد همین مقدار کفایت می کند که بگوییم این تمثیل در حقیقت ربطی به وحدت شخصیّه‌ وجود نخواهد داشت و بیشتر نشان­ دهنده‌ حلول است.

– تمثیل دوازدهم، تمثیل تکلّم است. همینطور که یک نَفَس واحد هنگام تکلّم کردن در برخورد با مخارج حروف و قواطع حروف، تبدیل به حروف می‌شود، کلّ عالم هم از نَفَس رحمانی که در واقع همان وجود حقّ تعالی است، به وجود آمده و تبدیل به تعیّنات و تکثّرات مختلف و تبدیل به عالَم شده است.

– نقد: این گونه تمثیل‌ها مربوط به امور متکثّر است و تکثّر حقیقی دارد. در این جا، هوا و نَفَس حقیقتاً متکثّر و ذی اجزاء هستند که از برخورد اجزاء مختلف به مقاطع حروف، حروف به وجود می آیند و همه‌ی اجزاء حقیقتاً موجودند، نه این که وجودشان عرضی باشد. وحدت نیز در این جا حقیقتاً اعتباری است و به دلیل مجانست است که ما نسبت وحدت می دهیم.

– یا این که می‌گوییم نَفَس واحد است، به خاطر قلّت زمان است. چون در زمان بسیار کوتاهی این نَفَس ایجاد شده و از درون ما خارج شده است، ما این را اعتبار می‌کنیم که یک نَفَس است و الّا در حقیقت این نَفَس، اجزاء متعدّد دارد. هوا، ترکّب حقیقی دارد. می توانیم مقداری از آن را حبس و مقداری را از دهان خارج کنیم.

– اگر بخواهیم این تمثیل را به این نحو به خداوند متعال نسبت بدهیم، لازمه‌ی آن این است که عالم و وجود حقیقتاً متکثّر باشد و وحدت، یک امر توهّمی و صرف الاعتبار است و آن چه که حقیقتاً در عالم است، وجودات متکثّره‌ حقیقی است و اشکالات دیگری هم به این مثال وارد است.

– تمثیل سیزدهم، تمثیل مرکّب و حروفی است که با آن نوشته شده است که مرکّب به اشکال مختلف و به شکل کلمات درآمده است. ذاتشان همان مرکّب است که در روی کاغذ به اشکال و حروف مختلف متمثّل شده است. خداوند متعال هم این گونه است و عالم، حقیقتاً همان وجود خداوند متعال است که به این نحو ظهور پیدا کرده است.

– نقد: این مثال، همان مثال آب است و شبیه همان مثال‌های آبی که ذکر شد است. فقط به جای آب در این جا مرکّب گذاشته ­اند. و همان اشکالاتی که ذکر شد، برای این مثال نیز وارد است. اینکه چیزی بتواند به قالب های مختلف در بیاید، دارای شکل بشود، دارای اندازه بشود… این‌ها همه خصوصیّات اشیاء و موجودات ذی اجزاء است. لذا لازمه‌ این مثال، ترکّب و تکثّر حقیقی عالم و وحدت خیالی و اعتباری آن است.

– قائلین به وحدت شخصیّه، تمثیل‌های دیگری را هم ذکر کرده اند که چون خیلی بی ­ربط تر هستند به بحث وحدت شخصیّه‌ و برای این که سبب ملالت خاطر نشود و اطاله کلام پیش نیاید، از ذکر آن‌ها خودداری می‌کنیم.

– نتیجه‌ بحث تمثیل‌ها این شد که تنها هنر قائلین به وحدت شخصیّه وجود برای تبیین مفاد آن، آوردن مثال‌هایی است که همه‌ی آنها در حقیقت ردّ بحث وحدت شخصیّه‌ی وجود بودند و دقیقاً شاهد مثال ما، فارق آن مثال با بحث وحدت شخصیّه وجود بود و همه، دالّ بر تکثّر حقیقی عالم بودند.

– بعد از این بحث ان شاء الله، نگاهی مختصر به تاریخچه بحث وحدت شخصیّه‌ در اقوام و ملل گذشته خواهیم کرد.

– در بحث تاریخی اوّلاً معلوم می‌شود که اگر این تفکر، جزو عالی ­ترین درجات اندیشه‌ بشری است، پس باید در موطن ­های انحطاط بشری وجود نداشته باشد و مبدأ آن، موطن­ های عالی باشد. در حالی که مشاهده خواهیم که جزو ابتدایی­ ترین و بدوی­ ترین تبیین­های توحیدی است که به ذهن بشر خطور کرده است.

– ضرورت دیگر این بحث تاریخی از این جهت است که عدّه­ ای بیان کرده ­اند که بانیان این بحث وحدت وجود، ابن عربی و عرفای اسلامی هستند و آن را از بلندای معارف قرآنی و فرمایشات رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم استخراج کرده اند.

– در بیان بحث تاریخی ان‌ شاء الله در ابتدا نظری گذرا به بعضی از ادیان و برخی از اندیشه­ های هند باستان خواهیم کرد و سپس نظری گذرا به تاریخچه‌ وحدت شخصیّه در غرب و ایران باستان خواهیم داشت.

– کهن­ ترین سندی که از اقوام هند و اروپایی در دست ما موجود است، سرودهای “ریگ ودا” هستند و تاریخ آن را بین

ادامه مطلب