مولوی به گواه تاریخ یکی از شخصیتهای افراطی و پر حرص در عرصه ی سماع است. یکی از نویسندگان علاقه مند به مولوی مینویسد :
مولانا عاشق سماع و رقص بوده و آهنگهایی که (مطربان و نوازندگان) هنگام سماع (برای وی) مینواخته اند غالبا شاد و شفاف و پرجنبش و پویا بوده است.۱
مکتب و طریقه ی مولوی در تاریخ تصوف و عرفان نیز به عنوان مکتب “وجد و سماع و عشق و ترانه” شناخته شده است.
وی در این راه از هر فرصت و موقعیتی برای برپایی بساط سماع
برخی از بزرگان صوفیه به شدت شیفته سماع بوده و آنرا یکی از برترین اعمال یا حتی بهترین عمل نزد خداوند می دانند. مولوی، شمس تبریزی، فخرالدین عراقی، اوحد الدین کرمانی و روزبهانی بغلی شیرازی از این دسته اند.
مولوی می گوید: پس غذای عاشقان باشد سماع #### که در او باشد خیال اجتماع
وی حتی سماع را برتر از نماز میداند. افلاکی در مناقب العارفین می نویسد:
روزی در حضور مولانا رباب
مولوی ، دلداده سماع و آواز و موسیقی خانقاه، و شوریده رقص و پایکوبی!
سران عرفان صوفیانه، مجلس شعر و سماع و رقص و موسیقی و اختلاط زن و مرد را بر مجلس زهد و تقوی و عقل و عدل و قرآن و نهج البلاغه و صحیفه سجادیه ترجیح می دهند!
کتاب “سماع درویشان در تربت مولانا” درباره مولوی می نویسد:
مولانا در عقاید و افکار و تعلیمات خود به سه عنصر علم الجمال تکیه کرده بود: عشق، موسیقى، سماع. و در تمام آثار خود از موسیقی به عنوان یک “هنر متعالى” یاد مى کند، او هم معتقد بود که: آنجا که سخن باز مى ماند، موسیقی آغاز مى شود، زبان موسیقی زبان جهانی است و زبان عاشقان است.[۱]
به روایت “افلاکى” در “مناقب العارفین” در باب “علاقه ی مولوی به نی و رباب”[۲] ذکر شده که مولوی، قونیه را از نوای موسیقی پر کرده بود. حتی در حال وضو گرفتن نیز
در یکی از مطالب، توهین شمس تبریزی به ساحت قرآن و پیامبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و آله و سلم را عنوان نمودیم. اما در جایی دیگر شمس تبریزی با صراحت تمام بی نیازی خود را از آن وجود مقدس اعلام می کند.
شمس تبریزى مدعی است:
با محمد [صلی الله علیه و آله و سلم] جز با اخوت نمى زیم! بر طریق اخوت (برادرى) مى باشم! زیرا فوق او کسی است، آخر خدای (که از میان) نرفت.
مقالاتی در یکی از نشریات معتبر به چاپ رسیده بود که یکی از مشایخ تصوف و عرفان “شمس تبریزى” را ـ که راه و اعتقادی جدا از شاهراه هدایت عقل و قرآن و اهل بیت علیهمالسلام دارد ـ بر عرش سلطنت و ابهت و جلال و عظمت خورشید جانفروزی نشانده بود که شمسِ گیتى فروز فلک، شمع مرده ایوان “نورٌ علی نور” او هم به حساب اندر نیست. آنچه بر شگفتی مى افزاید این است که مجله چاپ کننده مقاله معترف است که نظریه ی ارائه شده در آن نوشته، چنانچه از طرف غیر شخص مؤلف آن ـ که مجتهد معرفی شده اند ـ ابراز مى شد به چاپ و نشر آن اقدام نمى کرد!!
این مطلب ظاهرا تصریح در این معناست که مجله با سابقه ای چون کیهان فرهنگی روش علمی و برهانی را کنار نهاده و بجای تأمل در اتقان و استحکام استدلالات، توجه را به فرد و عناوین علمی معطوف داشته و شخصیت نویسنده را مورد توجه قرار مى دهد و این موردی است که با کمال احترام باید گفت: جای گلایه دارد!
گر چه در پاسخ هر یک از دلیلهای ابراز شده در مقاله، دهها دلیل قطعی و روشن وجود دارد، ولی بر آن شدیم که از همه آنها چشم بپوشیم، چرا که در این نگاه گذرا بیشتر به ضروریات و مسلماتی اشاره مى کنیم که بیان ادله آن از حوصله بحث خارج است. مقاله های مورد اشاره بر این ادعاست که:
“شمس تبریزى”، معشوق و معبود و پیر و مرشدِ ملا محمد بلخی رومی مشهور به “مولوى“، در کلمات خود و مریدش دارای اوصافی نمایانده شده است که بر اساس آن مى توان گفت: شخصِ او کسی جز امام زمان شیعیان نیست
مولوی، “ابن ملجم” (شکافنده شریانهای مقدس امیرالمؤمنین علیه السلام) را ، آلت حق مى شمارد، و بزرگ جنایت او را غیر قابل طعن و ملامت مى داند و اینچنین از زبان امیر عالم وجود، خطاب به “ابن ملجم” مى سراید :
من همى گویم برو جف القلم ### ز آن قلم بس سر نگون گردد علم
هیچ بغضى نیست در جانم ز تو ### ز آن که این را من نمى دانم ز تو
آلت حقى تو فاعل دست حق ### چون زنم بر آلت حق طعن و دق [۱]
وی همچنین از زبان امام علی (علیه السلام) خطاب به ابن ملجم می گوید:
لیک
موضع مولوی و شمس تبریزی درباره عزاداری عاشورا و شهادت امام حسین علیه السلام
انحراف مولوی از موضع اهل بیت علیهم السلام درباره کربلا
فهرست
واقعه دردناک و شگفت آور عاشورا از وقایع متواتر تاریخ اسلام است که حکایت از انحراف عظیم امت اسلام پس از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دارد. اهمیت این واقعه به اندازه ای بوده که همواره عالمان و اندیشمندان اسلامی و غیر اسلامی در دوران و زمانهای مختلف اثار مستقل و غیر مستقلی در این باب نگاشته و به بررسی و تحلیل این واقعه و علل وقوع این فاجعه و درس آموزی و عبرت گیری از آن پرداخته اند و خطبا و وعاظ نیز در طول تاریخ همواره بر تریبونها و منابر جانفشانی عده ای اندک برای بقاء اسلام را وصف کرده و درباره پاسداشت این روز مهم سخن رانده اند.
جلال الدین مولوی بلخی نیز از این قافله عقب نمانده و اشعاری در این باب سروده است. جلال الدین بلخی در دفتر سوم مثنوی به سرزمین کربلا و رفتن به آنجا اشاره می‌کند و در دفتر ششم در قالب حکایتی به ترسیم عزدارای امام حسین علیه السلام پرداخته و سپس آن را به نقد کشیده است. برای بررسی این اشعار سزاوار است نخست اشاره ای به متن این اشعار داشته باشیم. جلال الدین در دفتر ششم چنین سروده است :
روز عاشورا همه اهل حلب ### باب انطاکیه اندر تا به شب
گرد آید مرد و زن جمعى عظیم ### ماتم آن خاندان دارد مقیم
ناله و نوحه کند اندر بکا ### شیعه عاشورا براى کربلا
بشمرند آن ظلمها و امتحان ### کز یزید و شمر دید آن خاندان
نعره هاشان مىرود در ویل و وشت ### پر همى گردد همه صحرا و دشت
یک غریبى شاعرى از ره رسید ### روز عاشورا و آن افغان شنید
شهر را بگذاشت و آن سو راى کرد ### قصد جستجوى آن هیهاى کرد
پرس پرسان مىشد اندر افتقاد ### چیست این غم بر که این ماتم فتاد
این رئیس زفت باشد که بمرد ### این چنین مجمع نباشد کار خرد
نام او و القاب او شرحم دهید ### که غریبم من شما اهل دهید
چیست نام و پیشه و اوصاف او ### تا بگویم مرثیه ز الطاف او
مرثیه سازم که مرد شاعرم ### تا از اینجا برگ و لالنگى برم
آن یکى گفتش که هى دیوانهاى ### تو نهاى شیعه عدوى خانهاى
روز عاشورا نمىدانى که هست ### ماتم جانى که از قرنى به است
پیش مومن کى بود این غصه خوار ### قدر عشق گوش عشق گوشوار
پیش مومن ماتم آن پاک روح ### شهرهتر باشد ز صد طوفان نوح
نکته گفتن آن شاعر جهت طعن شیعه ى حلب
گفت آرى لیک کو دور یزید ### کى بدست این غم چه دیر اینجا رسید
چشم کوران آن خسارت را بدید ### گوش کران آن حکایت را شنید
خفته بودستید تا اکنون شما ### که کنون جامه دریدیت از عزا
پس عزا بر خود کنید اى خفتگان ### ز انکه بد مرگى است این خواب گران
روح سلطانى ز زندانى بجست ### جامه چه دْرانیم و چون خاییم دست
چون که ایشان خسرو دین بوده اند ### وقت شادى شد چو بشکستند بند
سوى شادُروان دولت تاختند ### کنده و زنجیر را انداختند
روز ملک است و گش و شاهنشهى ### گر تو یک ذره از ایشان آگهى
ور نهاى آگه برو بر خود گرى ### ز انکه در انکار نقل و محشرى
بر دل و دین خرابت نوحه کن ### که نمىبیند جز این خاک کهن
ور همى بیند چرا نبود دلیل ### پشت دار و جان سپار و چشم سیر
در رخت کو از مى دین فرخى ### گر بدیدى بحر کو کف سخى
آن که جو دید آب را نکند دریغ ### خاصه آن کاو دید آن دریا و میغ [۱]
جلال الدین در دفتر سوم اشعار دیگری سروده و می گوید:
هین مدو گستاخ در دشت بلا ### هین مرو کورانه اندر کربلا
که ز موی و استخوان هالکان ### می نیابد راه پای سالکان [۲]
برخی پژوهشگران شعر دیگری نیز در این باره از جلال الدین نقل کرده اند که گفته است:
کورکورانه مرو در کربلا ### تا نیفتی چون حسین اندر بلا [۳]
البته این بیت در نسخه نیکلسون یافت نشد و
مولوی در انحراف از مکتب تشیع تا آنجا پیش مى رود که حتی متن احادیث نبوی مورد اتفاق شیعه و سنی در باب فضایل اهلبیت علیهم السلام را نمى آورد. مثلاً در حدیث مشهور و مورد اتفاق که پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم فرمودند:
“شمس تبریزى”، مقام معرفت و خوف و خشیتِ برترین بانوی خلقت، و یکتا کفو امیر عالم آفرینش، حضرت فاطمه زهرا علیها سلام را خوار و پست شمرده و ضمن اهانت صریح به ایشان، عبادت ام الائمه علیهم السلام را ناشی از محبت و شوق نمی داند و چنین مى گوید:
مولوی خلیفه ی دومی را که فریاد میزد: “تمامی مردمان از عمر داناترند، حتی زنان پرده نشین!” ـ “سایه خداوند” و “معلم علوم و معارف” مىداند، اما خزینه علم خداوند، و بابِ علم پیامبر صلوات اللّه علیهما و آلهما را تنها پهلوانی مىشمارد که (نعوذ بالله ) جاهل! و در معرض نفاق!! بوده، و محتاج راهنمایی عاقلان و پیران راه مىباشد!! او در اشعارش مى گوید:
