کتاب ادوار تاریخ تصوف (2 جلدی)- امین اوحدی- محمد هادی قندهاری

این کتاب در هشت دوره، تاریخ تصوف را مورد بررسی و ارزیابی قرار داده است:

1- دوره اول به دوره تقشف و زهدگرایی افراطی موسوم شده است. وجود بعضی از آیات و روایت، و سیره بعضی از مسلمانان صدر اسلام در دوری از دنیا سبب شده که بعضی از اهل تصوف، محققین و مستشرقین، ریشه تصوف را در آیین اسلام جستجو نمایند! در این فصل، ابعاد مختلف این نظریه بررسی شده و نادرستی آن به طرق مختلف اثبات گردیده است.

2- دوره دوم به دوره تاسیس و شکل گیری تصوف اختصاص دارد. در این فصل از طرق شواهد تاریخی و روایت و استناد به کتب اهل تصوف، اثبات می شود که تصوف، ریشه در نیمه دوم قرن هجری دارد و اصالتی بیش از آن برایش متصور نیست. لذا می توان تصوف را در اسلام ، امری مستحدث به شمار آورد.

3- دوره سوم، دوره تصوف عاشقانه و چگونگی گذار تصوف از بستر زهد به بستر عشق می باشد. در فصل سوم به نقش آفرینان این تحول نیز اشاره می گردد. مروری بر افکار جدید صوفیانِ این دوران، دلایل مخالفت بیشتر اهل دین و شرع با صوفیه را روشن می سازد.

4- دوره چهارم، دوره تصوف حلولی و شکل گیری بنیان های فکری اهل تصوف است. مباحث جدید صوفیه در زمینه حلول و اتحاد، نه تنها اهل دین و شرع را به جبهه گیری و مقابله با صوفیه می کشاند، که بعضی از صوفیه را به تقابل فکری و رفتاری با صوفیان حلولی سوق می دهد. در این فصل، تقابل صوفی با صوفی در قالب دو واژه صوفیان صحو و صوفیان سکر معرفی می گردد؛ تقابلی که حتی به تهدید و تکفیر و نهایتا قتل بعضی از صوفیه منجر شده است.

5- دوره پنجم به دوره تدوین فرهنگ تصوف اختصاص دارد. در این فصل، گذار اهل تصوف در دوری از قیل و قال رسمی و کتاب و مدرسه، و رویکرد بعدی ایشان به حجابِ دفتر و قلم ارزیابی می گردد، و فهرستی از مکتوبات اهل تصوف در قرون مختلف عرضه می شود.

6- دوره ششم، دوره شکل گیری سلاسل صوفیه و بروز اختلافات فکری و عملی میان اهل تصوف است. در این فصل، عوامل بروز این تنازعات ارزیابی می گردد.

7- دوره هفتم، به ورود اندیشه وحدت وجود به فرهنگ اهل تصوف اختصاص دارد و نشان می دهد که این اندیشه – قبل از محیی الدین عربی – سابقه ای اصیل میان اهل تصوف نداشته و نضج و فراگیری آن، مدیون تلاش محیی الدین عربی و شاگردان مکتبش می باشد.

8- دوره هشتم به چگونگی ورود تصوف به مکتب تشیع می پردازد. در این راستا، نخست به این مهم پرداخته می شود که چرا تصوف میان اهل سنت نشو و نما یافت ، اما میان تشیع تا پایان غیبت صغری و حتی در غیبت کبری تا حدود دو قرن رواج نیافت. در ادامه مشخص می گردد که رواج تصوف در شیعه، مدیون تلاش علمایی است که نخست در کتب خود به مواعظ صوفیه استناد جستند و پس از ظهور ابن عربی، از آثار وی و شاگردان مکتبش کاملا تاثیر پذیرفتند! این علما سر انجام به بنیان های فکری ابن عربی پایبند شدند اما سلوک غیر شرعی صوفیه نپذیرفتند، و به جهت تفکیک خود از اهل تصوف، واژه «عارف» را برای معرفی خویش برگزیدند! در این فصل به معرفی علمایی پرداخته شده که نقشی تعیین کننده در گسترش عرفان در جامعه شیعه داشته اند. از آنجا که رفتار فقهی و شرعی علمای عارف با علمای زاهد تشابه ظاهری دارد، به منظور شناسایی و تفکیک علمای عارف از علمای زاهد، معیارها و ملاک های تشخیص عرفای شیعه نیز در این فصل ذکر شده است.