دانلود کتاب سفینه صوفی (هفت مقاله در نقد مثنوی) – تالیف دکتر احمد احمدی (استادیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران)
در مقدمه این کتاب چنین میخوانیم:
پدیده تصوف که به لحاظ بنیان نظری علی الظاهر پدیده ای کهن و فراگیر است و طبعاً مشترکات بنیادین اندیشگی در همه اشکال آن قابل درک و اثبات است از جنبه صوری و بیرونی بسته به عوامل و امور خاص در فرهنگهای گوناگون، در نمودهای متنوعی عرضه شده است.
به تعبیر دیگر، عرفان مصطلح یا همان تصوف، در آیینهای مختلف و ادیان و فرهنگهای گوناگون عموما رنگ و بوی همان دین و آیین و فرهنگ را از خود بروز می دهد، گرچه در ساختار نظری و فکری اساس و بنیان اندیشه در همه یکی است.
در جغرافیای اسلام عامه، که خاستگاه و رویشگاه عرفان مصطلح بـه عـرفان اسلامی است نیز این قاعده پیوسته حاکم بوده است.
در این صورت خاص از عرفان که در متون صوفیه عموما تحت عنوان «تصوف» نامبردار شده… نیز در اصول و مبانی هیچ تفاوت اساسی با «عرفان»های دیگر وجود ندارد و آن چه این شکل ویژه موجود در میان مسلمین را از سایر «عرفان»ها متمایز میگرداند صورت و ظاهر «اسلامی» آن است.
آن چه به اینگونه خاص از تصوف جهانی و به تعبیری عمیق تر، این شکل خاص از الهیات بشری این صورت بیرونی را بخشیده است بهره گیری از مایه های موجود در فرهنگ عامه مسلمین و عمدتاً دو منبع اصلی دین یعنی قرآن و حدیث بوده است. به عبارت روشن تر صوفی مسلمان کوشیده است که با استفاده از مایه های فرهنگی رایج در جغرافیای عامه مسلمین، شالوده عام و همگانی تصوف راکه در همه ملل و نحل عرفانی، ثابت و یکسان است واجد بنیان قرآنی و روایی نشان دهد و بلکه آن را مغز و لب و حقیقت دین خدا و وحی الهی، اعلام دارد.
در فرهنگ و ادب ایرانی – اسلامی سخنگوی بی نظیر این «تصوف عام اسلامی و دینی شده»، «مولوی» است که در اثر مشهور خود، مثنوی، عمده مباحث نظری این صورت از الهیات بشری را سامان بخشیده و به شیوه ای اثرگذار و با به کارگیری ابزارهای بلاغی به عرضه آن پرداخته است.
صاحب این اثر، یعنی مولوی، خود در جای جای مثنوی، به تمجید و تجلیل از اثر خویش پرداخته است؛ از جمله در دیباچه دفتر اول وی این اثر خویش را «اصول اصول اصول دین» و «فقه اکبر» و «شرع ازهر و عینا واجد صفات کتاب خدا» میخواند.
پژوهشگران عرصه تصوف و به ویژه مثنوی نیز دیدگاه های شگفتی درباره این اثر برجسته منظوم در زبان فارسی و سراینده آن ابراز کرده اند. آنچه در پی می آید مقالاتی است به قلم نگارنده که عمدتاً در طی سال های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۴ در مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران انتشار یافته است.
البته مقالات دیگری از این دست نیز در تقدیر تحریر قرار گرفت؛ برخی قلمی شد و برخی در طرح و چارچوب اولیه باقی ماند و در انتظار توفیق تحریر.
موضوع این مقالات نقد و تحلیل برخی مواضع مولوی در مثنوی است، و حاصل کار و نتیجه آن، علاوه بر روشنگری در موضوع مقاله و ارائه خطاهای دیدگاه های یاد شده، اثبات حقیقتی است که بر قلم یکی از محققان مثنوی شناس، دکتر عبدالحسین زرین کوب، در کتاب تحقیقی ایشان یعنی «سر نی» رفته است.
ایشان نوشته اند: «…اشتمال بر معانی و لطایف قرآنی در مثنوی تا حدی است که از این کتاب نوعی «تفسیر صوفیانه موافق با مذاق اهل سنت» می سازد.»[1]
و در جای دیگری از آن: «….آنچه را در مثنوی در زمینه عقاید می آید میتوان ترجمان عقاید متشرعه اهل سنت خواند»[2]
در پایان از مؤسسه فرهنگی نبأ که در نشر این کتاب کوشیده است، سپاسگزارم.
احمد احمدی
پاییز ۱۳۹۹
برای دانلود فایل PDF کتاب سفینه صوفی (هفت مقاله در نقد مثنوی) روی لینک زیر کلیک کنید:
لینک اول | لینک کمکی [حجم = 1.7 مگابایت]
[1] سرنی، ج ۱، شماره ۱۸۵، ص ۳۴۳
[2] همان، ج ۲، شماره ۳۷۵، ص ۶۷۱