ادعای مهدویت سید محمّد نوربخش قطب نوربخشیه – بخش اول
موضوع ختم ولایت از مباحث مهم در تصوف و عرفان مصطلح است که از دیرباز موضوع توجه برخی از عرفا، از جمله ترمذی (سده ۳ق) بود که نخستین بار به شکلی منسجم در کتاب ختم الاولیاء خود به آن پرداخت. از دیدگاه ابن عربی، ولایت همان معرفت باطنی و شهودی به خداوند است و خاتم ولایت کسی است که در بالاترین مرتبه ولایت قرار گرفته باشد. عبارات ابن عربی در زمینۀ ختم ولایت مبهم، متضاد و متشتت است. او گاه خود، و در بسیاری از موارد عیسی(علیه السلام) را خاتم اولیا می‌داند. وی همچنین در یک مورد، عبارت متشابهی دارد که عده ای اصرار دارند که دال بر ختم ولایت حضرت مهدی(علیه السلام) است.
در اصطلاح عرفان مصطلح، ولایت حقیقت کلیه ای است که شأنی از شئون ذاتیۀ حق ، و منشأ ظهور و بروز و متصف به صفات ذاتیۀ الهی به شمار می آید. ولایت صفتی از صفات الهی است و ولی به کسی اطلاق می شود که فانی در حق، و باقی به رب مطلق باشد، و از مقام فناء به مقام بقاء رسیده و جهات بشری او مبدل به صفات الهی شده باشد.
مقام باطن ولایت خاتم انبیا(علیهم السلام)، مقام جامعیت اسم اعظم ، و مرتبۀ وحدت صرف و اتحاد با اسم اعظم است و حضرت خاتم، عین اسم اعظم است. ظهور اسم اعظم با جمیع مراتب و شئون خود که موجب ظهور تجلی حق به جمیع اسماء و صفات میگردد، از مشکات خاتم الاولیا است .[۱] همۀ انبیا و اولیا ورثۀ حقیقت محمدی هستند. حقیقت محمدی از نظر مرتبۀ ولایتش که وجهی الهی، و در نتیجه دائم و باقی است ، به صورت اولیا ظاهر می شود و این ظهور، تا قیام قیامت دوام و بقا دارد. و در همین جهت مولوی چنین سروده است:
« پس به هر دوری ولیی قایم است ##تا قیامت آزمایش دایم است
هر که را خوی نکو باشد برست ## هر کسی کاو شیشه دل باشد شکست
پس امام حی قایم آن ولی است ## خواه از نسل عمر خواه از علی است »
محمود شبستری نیز در گلشن راز چنین آورده است:
«دست زن در دامن هر کو ولی است##خواه از نسل عمر و خواه از علی است»[۲]
در عرفان مصطلح، منظور از خاتم اولیا آن نیست که پس از او ولیی نباشد؛ بلکه مراد از خاتم اولیا، کسی است که به سبب حیطۀ ولایت و مقام اطلاق و احاطه، محیط بر جمیع ولایات و نبوات باشد و از این رو، نزدیک ترین موجودات به حق را اصطلاحا خاتم ولایت مینامند و این ولایت را، ولایت خاصه نیز میخوانند.[۳]
مفهوم ختم ولایت و خاتم الاولیاء در میراث مکتوب صوفیه ظاهرا نخستین بار توسط حکیم ترمذی (٢٠۵-٢٩۵ق ) [۴] مورد بررسی قرار گرفته است . پیش از او، هر چند که در آثار صوفیه از ولایت سخن به میان می آید، اما درباره خاتم اولیا، مطلبی یافت نمی شود. ترمذی در کتاب معروف خود ختم الاولیاء یا سیره الاولیاء، صد و پنجاه و هفت پرسش را مطرح میکند و پرسش سیزدهم آن است که چه کسی استحقاق خاتم الاولیا بودن را دارد؟[۵]
اساس نظریۀ ترمذی در موضوع ولایت، بر مفهوم «حق الله » استوار است . از نظر وی اولیاء به دو گروه اولیا حق الله و اولیاالله تقسیم میشوند.[۶] همان گونه که سلسلۀ نبوت دارای خاتم انبیاء است، سلسلۀ ولایت نیز خاتمی دارد. البته خاتم بودن به معنای آخرین نفر بودن نیست و تعداد اولیاء محدودیتی ندارد. در واقع ، خاتم انبیا کسی است که