مولوی : ماهیّتِ سرِّ حق و ماهیّتِ ذاتِ حق تعالی برای محرمان عیان است!
در مکتب اهل بیت علیهم السلام، شناخت کنه ذات خدا امکان پذیر نیست. و آنچه حواس ما بر آن واقع شود مخلوقی است محدود و خالق بی حد نیست.
شگفت انگیز است که عقل کلّ، حضرت ختمی مرتبت صلّی الله علیه و آله می فرمایند «مَا عَرّفَنَاکَ حَقَّ مَعْرِفَتِکَ» نشناختیم تو را آنگونه که سزای شناخت و معرفت تو بود، امّا اکابر صوفیه نظیر مولوی، عجز از ادراک ماهیّات را حالت عامّه دانند نه محرمان درگاه الهی !
مولوی در اشعار خود چنین سروده است:
۱- عجـــز از ادراک ماهیّـت عمـو حالـت عامّــه بـود ، دریاب تـو
۲- زانکـــه ماهیّـات و سـرّ سـرّ آن پیـش چشـم کامـلان باشـد عیـان
۳- در وجــود از سـرّ حـقّ و ذات او دور تـر از وهـم و استبصـار کـو
۴- چون که آن مخفی نماند از محرمان ذات وصفی چیست کان ماند نهان ؟
۵- عقل بحثی گوید این دور است وگو بـی ز تأویلـی محالـی کـم شنـو
۶- قطب گوید مر تو را ای سست حال آن چه فوق حال توست آید محـال[۰]
به گمان مولوی، عجز از ادراک ماهیّت حقایق، برای عوام است نه انسان های تکامل یافته و در نزد محرمان درگاه الهی، سرّ حق و ذات حق تعالی مخفی نیست تا چه رسد به ماهیّات.
مفهوم توحید ذات خداوند متعال در آیات و روایات
مغایرت این عقیده با آیات و روایات بسیار آشکار است که توضیح آن در ذیل می آید :
با مراجعه به آیات قرآن و روایات معصومین علیهم السلام به روشنی مفهوم توحید ذات باری تعالی مشخص میگردد و آن جز بی مانند بودن پروردگار نیست. آیات و روایات زیر تنها بخشی از مدارک وحیانی است که دقت در آنها کافی در شناخت پروردگار است:
الف) آیات:
۱- … لَیْسَ کَمِثْلِه شیء وَ هوَ السَّمیعُ البَصیرْ[i] … نیست مانند او چیزی و او شنوا و بینا است.
۲- وَ مَا قَدَرُوا الله حَقَّ قَدْرِهِ … [ii] و نشناختند خدا را آن گونه که شایسته اش بود.
۳- لا تُدْرِکُهُ الابْصارُ وَ هُوَ یُدْرِکُ الأَبْصارَ[iii] … دیده ها او را درک نکنند، اوست که دیده ها را درک میکند.
۴-