■ اشاره
مقاله ای که از نظر می گذرانید ، اعترافی صریح از یکی از اساتید فلسفه معاصر ، جناب حجت الاسلام و المسلمین غلامرضا فیاضی است مبنی بر این که فیلسوفان مسلمان قائل به جبر بوده و صریحا در برابر اصل اعتقادی شیعی لاجبر و لا تفویض بل امر بین الامرین ، قرار دارند.
حجت الاسلام و المسلمین فیاضی ، استاد سطوح عالی فقه، اصول، تفسیر و فلسفه در حوزه علمیه قم و موسسه امام خمینی و صاحب کرسی درس شناخته شده و تالیفات تخصصی در زمینه های یاد شده است. وی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ، رییس هیات مدیره مجمع عالی حکمت اسلامی ، مدیر مرکز آموزش تخصصی فلسفه اسلامی ، عضو هیات مدیره موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ، عضو هیات علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ، مدیر گروه فلسفه موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ، عضو شورای مدارک حوزه علمیه قم و رییس کمیته فلسفه و کلام مدارج علمی حوزه علمیه قم می باشد .
توجه مخاطبان ارجمند را به این مقاله جلب می کنیم.
■ چکیده
قاعده «الشی‌ء مـا لم یـجب لم یوجد» در کلام حکما مطرح و با دلایلی اثبات شده است. مفاد آن‌که به عنوان قاعده‌ای مسلم تلقی مـی‌شود، این است که با تمام شدن علت، وجود معلول پیش از تحققش ضرورت می‌یابد، این قضیه به جبر فـلسفی معروف است. در مقابل، متکلمان اسـلامی مـطلقا آن را نفی نموده، «اولویت» را جایگزین ضرورت می‌کنند. دراین میان برخی از اصولیین شیعه با تفصیل بین فاعل مختار و موجب، قاعده را به فاعل موجب اختصاص می‌دهند. دیدگاه برگزیده این مقاله تفصیل موردنظر اصولیین است. دراین مقاله ضمن اثبات این نظریه، دلایل حـکما و اشکالات متکلمان مطرح و تحلیل می‌شود.
واژه‌های کلیدی:
جبر، اختیار، ضرورت علی- معلولی، ضرورت سابق، ضرورت لاحق، فاعل مختار، فاعل موجب.
طرح مسأله
بحث جبر و اختیار از مباحث مهمّی است که در میان فلاسفه و متکلّمان اسلامی به عـنوان بـحثی زنده در طول تاریخ این دو علم مطرح بوده است. دراین میان، جبر فلسفی اهمیّت ویژه‌ای دارد که غالبا فلاسفه به نفی آن می‌پردازند و متکلمان آن را به عنوان لازمه دیدگاه‌های فلاسفه، امری اجتناب‌ناپذیر می‌دانند. آنها معتقدند