كثرت گرایی و صلح كل ابن عربی
از مدرکات اولیه عقل امتناع اجتماع و ارتفاع نقیضین و امتناع اجتماع ضدین است.
به طور مثال محال است که عقیده به اسلام و مسیحیت و یهود و بت پرستی همه درست باشد زیرا در بین این عقائد اصولی متضاد و متناقض با هم وجود دارد که قبول همه آن اصول مخالف مدرکات اولیه عقل است.
اما در مقابل این بدیهیات عقلی ابن عربی در کتابی که مدعی است به مکاشفه دریافت کرده می نویسد:
پس مبادا به عقیده مخصوصی مقید شوی و به ماسوای آن کفر بورزی و روگردان باشی که خیر کثیری از تو فوت می شود. بلکه علم به واقع از دست تو می رود. پس همچون هیولا قابل همة صور معتقدات باش. زیرا خداوند تبارک و تعالی وسیعتر و عظیمتر از این است که عقیده ای او را محصور کند. چنانکه خود فرمود: (فاینما تولوا فثَمَّ وجه الله) (بقره:115) و جایی را از جایی جدا نکرد و وجه الله را یادآور شد و وجه شیء حقیقت اوست.»[1] و به دنبال آن می افزاید که:
پس روشن شد که خداوند در اینیت هر جهتی است و نیست مگر اعتقادات و همه مصیبند و هر مصیبی مأجور است و هر مأجوری سعید است و هر سعیدی در نزد خدای خود مرضی است و اگر در دار آخرت مدتی شقی شدند، آن چنان است که اهل عنایت در دار دنیا مریض می شوند و رنج می بینند با اینکه علم داریم آنها اهل حقند و سعیدند.»[2] و در فص هارونی از فصوص الحکم می گوید: «عارف مکمل کسی است که هر معبود را (خواه مشروع باشد و خواه غیر مشروع) مجلای حق می بیند که حق در آن مجلی پرستش می شود.»[3]
=========================================
[1]- ترجمه از ممد الهمم در شرح فصوص الحكم، ص280
«فایّاك أن تتقیّد بعقد مخصوص و تكفر بما سواه فیفوتك خیر كثیر بل یفوتك العلم بالأمر علی ما هو علیه. فكن فی نفسك هیولی لصور المعتقدات كلّها فإنّ الله تعالی أوسع و أعظم من أن یحصره عقد دون عقد فإنّه یقول (فأینَما تُو لُّوا فثمَّوَجهُ الله) وما ذكر أیناً من أین. و ذكر أن ثَمَّوجه الله، و وجه الشیء حقیقته.» [فصوص الحكم، ص113، انتشارات الزهراء سلام الله علیها، چاپ دوم 1370 هـ.ش]
[2]- همان، ص 281 « فقد بان لك عن الله تعالی أنّه فی أینیّة كل وجهة، و ما ثَمَّإلّا الاعتقادات فالكلّ مصیب و كلّ مصیب مأجور و كلّ مأجور سعید و كلّ سعید مرضیّ عنه و إن شقی زمانا ًما فی الدار الآخرة. فقد مرض و تألم أهل العنایة- مع علمنا بأنهم سعداء أهل حق- فی الحیاة الدنیا.» [فصوص الحكم، ص114، انتشارات الزهراء سلام الله علیها، چاپ دوم 1370 هـ.ش]
[3]- همان، ص 521. «و العارف المکمَّل من رأی کلّ معبود مجلی للحقّ یعبد فیه» [فصوص الحكم، ص195، انتشارات الزهراء سلام الله علیها، چاپ دوم 1370 هـ.ش]