توصیه به تصور صورت قطب در نماز؛ از صوفیان فرقه ای تا صمدی آملی!

صوفیان فرقه نعمت اللهی و گنابادی و دستور به تصور صورت پیر و مرشد در عبادات!

یکی از دستوراتی که دراویش و صوفیان فرقه ای به پیروان خود می‌دهند، آن است که در همه‌ احوال و در هنگام عبادات، از جمله نماز و…، لازم است که چهره‌ قطب وقت را در ذهن خود داشته باشند و با این تصور، اعمال و عبادات خود را انجام دهند!

ملا سلطان گنابادی، مؤسس فرقه‌ گنابادی مراد از فکر نزد صوفیه را، در نظر داشتن صورت مرشد می‌داند و برای مطلوبیت آن از مرتاضان عجم نیز شاهد می آورد! وی می‌نویسد:

«مقصود از فکر در اصطلاح صوفیه، به نظر آوردن صورت مرشد است توسط سالک… تمام اهتمام مشایخ کبار در تربیت سلاّک به ظهور این صورت بوده است… بلکه در میانۀ مرتاضین عجم که به طریقه مهابادیان اشتغال بذکر و ریاضات میداشتند پیکر پیر در نظر داشتن عمده ریاضت آنها بود»[۱]

وی در جای دیگر با ذکر توجیهاتی بی ربط می‌گوید:

«و(مرید) خیال را مشغول صورت شیخ دارد که اگر او را به جمال شیخ مشغول نسازد، به هرزه، روی به غفلت اندازد و به خیالات فاسده و تبعیت شیطان، مشغول گردد…»! [۲]

صوفیان فرقه ای به مریدان خود گوشزد می‌نمایند که چهره‌ی رهبر فرقه «صورت نازله حقیقت ملکوتی امام(علیه السلام)» بوده! و سبب می‌شود تا اعمال و عبادات مریدان مقبول درگاه حق قرار گیرد و برترین چیزی است که سبب قرب الهی می‌شود! [۳]

ملا علی گنابادی نیز با تأکید بر این نکته می‌نویسد:

«مقلد را ناچار است که در وقت عمل، مطاع را در نظر آورد بلکه در نماز جماعت ملتفت باشد که اقتدا به که می‌نماید.»[۴]

از دیگر افرادی که این مسئله را در آثار خود ذکر کرده اند، زین‌العابدین شیروانی ملقب به مست علیشاه سیاح از اقطاب دوره‌ قاجاریه فرقه‌های نعمت اللهی است. وی در یکی از آثار خود می نویسد:

«در این حال باید سالک، در مجامع احوال و افعال و اقوال، از مراقبه‌ صورت مرشد غافل نشود. در هنگام ذکر و ورد و طاعت و خدمت، از وجه شیخ خود ذاهل نگردد» [۵]

باطل بودن تصور صورت یک فرد در نماز!

باطل بودن این دستور العمل ها از بدیهیات است. چطور می توان در نمازی که باید رو به سوی خدای متعال بایستیم و بگوییم: “تنها تو را می پرستیم و تنها از تو یاری می خواهیم”، صورت یک انسان نیازمند و محتاج را در ذهن متصور شویم؟ این عمل چیزی جز شرک نیست.

مرحوم مطهری پس از نقل مطالبی از کتاب ولایت نامه‌ ملاسلطان گنابادی، در این باره می نویسد:
«آنچه مراشد صوفیه – بعضی از آنها – در باب در نظر گرفتن صورت مرشد در نماز گفته اند…شرک است… مرحوم آقای بروجردی تصلب و تعصبی در این جهات داشت.»[۶]

میرزای قمی (ره) نیز تصور صورت مرشد را خلاف عقل و نقل دانسته و آن را عملی ضد ذکر و یاد خدا بر می شمارد.[۷]

و مؤید این مطلب همین است که در شرع مقدس هم قرار دادن عکس در جلو یا سجاده نمازگزار کراهت دارد چه رسد به این‌که صورت فردی را به عمد وارد قلب کنیم. تصور صورت مرشد در نماز توجه پیدا کردن به غیر خداوند است و این خود باعث تشتت ذهن و عدم حضور قلب می شود و از آنجا که نماز، عبادت خداوند است و در واقع رکوع و سجده به اوست، تصور صورت قطب یا هر فرد دیگری در نماز، شرکی آشکار است.[۸]

صمدی آملی و ترویج عقیده باطل تصور صورت قطب در نماز

اما عجیب تر وقتی است که می بینیم، جناب آقای صمدی آملی از مدعیان عرفان نیز تصور صورت پیر را در قالب دستورات اصیل عرفانی به خورد مخاطبین عوام خود می دهد. صمدی آملی در فایل صوتی که از دروس او به دست آمده می گوید:

«اینه که آقایون در سیر و سلوک عملی خیلی حرفها دارند. من و شما حتی طاقت شنیدنش رو هم نداریم. بعضی از این آقایان عرفا رو ببینید. کتابهایی که نوشتند در مورد سیر و سلوک عملی که چقدر باید شاگرد در استاد فانی بشه اونچنان فانی بشه که یک سر سوزن استاد رو برای خودش نخواد… اونچنان فرمودن که باید در استاد خودش غرق بشود که … حتی فرموده اند که یکی از راههایی که این آقای سالک می خواهد در سر نماز حواسش جمع باشه اینه که فقط صورت استاد خودش رو در نظر داشته باشه همین. کاری به غیر استاد نداشته باشه. حق نداره غیر استاد رو نگاه کنه و برای همین کار سالیانی اینها را در مسیر می گذارند و برنامه میدن که تا این یکی براشون حل بشه»

دانلود فایل صوتی

+ همچنین بخوانید: آقای صمدی آملی : نباید بدون وضو به بدن کافر و سگ و … دست زد!

[۱] ولایت نامه، ملا سلطان گنابادی، انتشارات حقیقت، تهران، ۱۳۸۰، چاپ چهارم، از ص ۱۸۵ به بعد

[۲] سعادتنامه، سلطان محمد گنابادی، به تصحیح حسینعلی کاشانی بیدختی، انتشارات حقیقت، تهران، ۱۳۷۹، ص۱۱۰

[۳] ولایت نامه، ملا سلطان گنابادی، انتشارات حقیقت، تهران، ۱۳۸۰، چاپ چهارم، ص ۲۱۰-۲۱۱

[۴] رساله صالحیه، ملاعلی گنابادی، انتشارات حقیقت، تهران، ص۲۲۸

[۵] ریاض السیاحه، زین العابدین شیروانی (مست علیشاه)، کتابفروشی سعدی، تهران، ۱۳۳۹، ص ۳۷۱

[۶] یادداشتهای استاد مطهری، انتشارات صدرا، تهران، ۱۳۸۳، ج ۸،‌ ص ۱۸۴

[۷] جامع الشتات، میرزای قمی، کیهان، تهران، ۱۳۷۱، ج ۲، ص ۸۰۴ و کشف الاشتباه، ذبیح الله محلاتی، نسیم ظهور، قم، ۱۳۸۹، ص ۴۲۷

[۸] برخی از صوفیه برای این بدعت خود به قسمتی از روایت امام رضا (علیه‌السلام) استدلال می‌کنند که حضرت می‌فرمایند: «واجْعَلْ وَاحِداً مِنَ الْأَئِمَّهِ نَصْبَ عَیْنَیْک (هنگام تکبیره الاحرام) یکی از ائمه‌(علیهم‌السلام) را نصب العین خود قرار ده». (الفقه المنسوب إلی الإمام الرضا علیه السلام، آل البیت، ص ۱۰۵) این روایت تنها در کتابی منسوب به امام رضا علیه السلام نقل شده است. علامه مجلسی ذیل این روایت می فرماید: «این مطلب در روایت دیگرى ذکر نگردیده» و مصحح بحارالانوار نیز در پاورقى همان صفحه مى نویسد: «این جمله از افزوده هاى ابن ابى العزاقر الشلمغانى است که از اصحاب حلول و اتحاد بوده است» ضمنا این روایت با آن چه در متن «فقه الرضا» آمده است متناقض است، چون در صفحات دیگر همان کتاب حدیث چنین روایت شده است: «واقبل علی اللّه بجمیع القلب و بوجهک حتی یقبل اللّه علیک (همان، ص ۱۰۷) وقتی‌که به نماز ایستادی، با تمام توجه قلبی و با همه‌ی وجودت به خداوند روی‌آور تا خدا نیز به تو روی آورد». علاوه بر این که روایات صحیحى در دست است که تصریح دارد به این که نباید در حال نماز و عبادت متوجه غیرخدا بود و اصلاً اگر غیر از این باشد شرک محسوب مى شود.( رک: بحارالانوار، ج ۴، ص ۱۶۶). این که مراد از نصب العین و مورد توجه قرار دادن یکى از ائمه این باشد که نماز گذار نستجیر بالله ائمه را مورد عبادت و پرستش قرار دهد این مطلب علاوه بر این که با ظاهر و سیاق عبارت این کتاب مخالف است مخالف با قرآن و روایات ائمه معصومین و بدیهى مکتب اسلام و تشیع است که عبادت غیر خداوند و شریک گرفتن براى خدا در عبادت جایز نیست و کفر است. احتمال دیگرى که در این روایت مطرح است این است که نماز گزار هنگام نماز ائمه علیهم السلام را وسیله توجه خود به خداوند قرار دهد چنانکه در دعاى توجه هنگام نماز که در کتاب کافى نقل شده این گونه آمده است: عن ابى عبدالله (علیه السلام) قال: کان أمیر المؤمنین (علیه السلام) یقول: من قال هذا القول کان مع محمد وآل محمد إذا قام قبل أن یستفتح الصلاه: « اللهم إنى أتوجه إلیک بمحمد وآل محمد، وأقدمهم بین یدى صلاتى، وأتقرب بهم إلیک فاجعلنى بهم وجیهاً فى الدنیا والآخره، ومن المقربین، مَنَنْتَ على بمعرفتهم، فاختم لى بطاعتهم ومعرفتهم وولایتهم فإنها السعاده، فاختم لى بها، فإنک على کل شئ قدیر» (الکافى، ج ۲، ص ۵۴۴) «خدایا من متوجه میشوم به سوى تو به محمد وآل محمد و آنها را مقدم میدارم در مقابل نمازم و تقرب میجویم به آنان به سوى تو پس قرار بده مرا به سبب ایشان صاحب جاه و مقام در دنیا وآخرت و از مقربانى که منت گذاشته اى بر آنان به معرفت ایشان و عاقبت مرا ختم کن به اطاعت، معرفت و ولایت ایشان که این همان سعادت در دنیا وآخرت است تو بر هر چیز توانایى»
اگر در مضامین این دعا که به دعاى توجه هنگام نماز نامیده میشود دقت کنید مى بینید که در این دعا توجه به خداوند به سبب پیامبر و ائمه معصومین علیهم السلام مطرح است که به احتمال زیاد همین مطلب مقصود از عبارت کتاب فقه الرضا علیه السلام است که «وَ انْوِ عِنْدَ افْتِتَاحِ الصَّلَاهِ ذِکْرَ اللَّهِ وَ ذِکْرَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ اجْعَلْ وَاحِداً مِنَ الْأَئِمَّهِ (علیهم السلام) نُصْبَ عَینَیکَ» «هنگام شروع نماز در نظر بیاور یاد خدا را و یاد رسول خدا را و یکى از امامان را در مقابل نظر خود آور» مقصود از به نظر آوردن یکى از ائمه و نصب العین قرار دادن این است که به سبب آنها فرد به سوى خداوند عالم توجه پیدا کند و آنان را واسطه خود به سوى خداوند قرار دهد و به وسیله آنان به خداوند نزدیک شود و این همان مضمون آیه قرآن است که میفرماید: «وَ ابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسیلَه» «به سوى خداوند وسیله بجویید» و کدام وسیله اقرب به خداوند است از شخص پیامبر اکرم و ائمه معصومین (علیهم السلام). یا اینکه منظور حضرت این است که از سیره و رفتار یکی از اهل‌بیت(علیهم السلام) در کیفیت خواندن نماز و اجزای آن تبعیت کن. نه اینکه چهره یکی از حضرات اهل‌بیت(علیهم السلام) را در نماز تصور کنیم. بر فرض محال حتی اگر بپذیریم که حدیث دلالت بر تصور صورت امام دارد، به چه علت صوفیه حکم آن را تعمیم و تسری به اقطاب خود می‌دهند؟! علمای شیعه نیز تصور صورت هر شخصی را هنگام نماز تأیید نمی‌کنند.